نسبت و رابطة خالق و مخلوق در اندیشة علامه محمدتقی جعفری و آیت الله جوادی آملی

Abstract

شاید بتوان مهم‌ترین بحث از مباحث کلام، فلسفه و عرفان نظری را بحث دربارة توحید و حقیقت آن دانست. در این زمینه دیدگاه‌ها و اختلاف‌نظرهای بسیاری میان اهل کلام، فیلسوفان و عرفا وجود دارد که در قالب نسبت و رابطة خالق و مخلوق به شرح هر یک می‌پردازیم. محمدتقی جعفری و عبدالله جوادی آملی دو تن از اندیشوران بزرگ معاصر هستند که در آثار خود به ‌طور پراکنده به این موضوع پرداخته‌اند. علامه جعفری در این زمینه - یعنی رابطة خالق و مخلوق - نقدها و اشکالات فراوانی به دیدگاه وحدت وجود وارد کرده است. وی با نقد دیدگاه وحدت وجود به تباین خالق و مخلوق می‌رسد و نسبت و رابطة حق‌تعالی با عالم را مانند رابطة فاعل با مصنوع می‌داند، نه علت با معلول خود به معنای اصطلاحی آن. در مقابل، جوادی آملی با نگاه صدرایی به عالم و با باور به وحدت شخصی وجود، حقیقت وجود را همان ذات مقدس حق‌تعالی می‌داند و قائل است که او واحد است به وحدت شخصی و کثراتی که به‌ نظر می‌رسند، درواقع سایه‌های آن وجود واحدند که خود حظی از وجود ندارند؛ یعنی اتصاف ممکنات به وجود، اتصافی ذاتی و حقیقی نیست، بلکه بالعرض و مجازی است. در پایان ضمن طرح اشکال‌های دیدگاه‌‌های گفته‌شده، به این نکته می‌پردازیم که پذیرش دیدگاه وحدت وجود، مجالی برای پاسخ‏گویی به مهم‌ترین مسائل کلامی، از جمله جبر و اختیار، عقاب و ثواب و... نمی‌گذارد.