امکان یا عدم امکان تسرّی قاعده لطف به موضوع ولایت فقیه در عصر غیبت

Abstract

قاعده لطف یکی از قواعد مهم کلامی است که از آغاز شکل‎گیری کلام اسلامی مورد اتکای بسیاری از متکلمان مسلمان برای اثبات برخی از اصول اعتقادی اسلام بوده است. متکلمان امامیه و معتزله قاعده لطف را یک برهان عقلی تمام می‎دانند که با فرض وجود اصول سه‏گانه آن، یعنی «وجود تکالیف الهی بر عهده بندگان»، «وجود مشوٌق‏ها و لوازمی که غالب مکلفان را به طاعت نزدیک و از معصیت دور می‏کنند» و «نبودن بدیل و جایگزین مطمئنی برای آن مشوق‏ها و لوازم» می‏تواند مبنای استدلال در همه موضوعات کلامی و همه زمان‏ها باشد. بر پایه همین نگاه بنیادی، برخی از فقیهان و متکلمان معاصر «ولایت انتصابی فقیهان جامع شرایط به حاکمیت سیاسی جامعه اسلامی در عصر غیبت» را نیز همچون اصل «امامت» در مدار نفوذ و تسری قاعده لطف قرار داده‏اند. از آنجا که بر اساس باور عموم مسلمانان در عصر غیبت نیز مؤمنان مکلف به انجام تکالیف الهی‎اند و انجام این تکالیف در گرو وجود و مبسوط‏الیدبودن حاکم آگاه به همه احکام و دستورالعمل‏های اسلام می‏باشد و هیچ بدیلی نیز نمی‎تواند جایگزین آن گردد، ازاین‏رو قاعده لطف می‏تواند به عنوان یک برهان کلامی، مستند این نظریه قرار گیرد و از همه نقدهای مطرح‏شده درباره آن در امان باشد. این نوشتار که بر اساس یک سیر منطقی و با روش استنادی- تحلیلی به انجام می‏رسد، متکفل اثبات این دیدگاه و پاسخ به نقدهای مطرح‎شده درباره آن است.