تحلیل پایداری نظام‌های بهره‌‌برداری زراعی خانوادگی و تعاونی‌های تولید روستایی (مطالعه موردی: شهرستان آق‌قلا)

Abstract

به کارگیری بی‌رویه نهاده‌های تولیدی به منظور افزایش عملکرد محصول طی دهه‌های اخیر و در نتیجه تخریب محیط زیست از یک طرف و ضرورت استمرار تولید در راستای امنیت غذایی از طرف دیگر، اهمیت توجه به پایداری نظام‌های بهره‌برداری را دو چندان کرده است. دراین میان نظام بهره‌‌برداری خانوادگی و تعاونی‌های تولید روستایی از جمله مهمترین و گسترده‌ترین نظام‌های بهره‌برداری زراعی محسوب می‌شوند که شناسایی میزان پایداری و تبیین عوامل مؤثر بر پایداری این نظام‌ها، موضوع مهم و کلیدی در نیل به توسعه پایدار روستایی محسوب می‌شود، در این راستا پژوهش حاضر در شهرستان آق‌قلا با هدف بررسی و تحلیل پایداری نظام‌‌های بهره‌‌برداری زراعی خانوادگی و تعاونی‌های تولید روستایی انجام گرفت. رویکرد غالب پژوهش، پیمایشی است و داده‌های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه و بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری طبقه‌بندی چند مرحله‌ای، ‌به صورت مقطعی در سال زراعی 88-1387 از 190 بهره‌بردار در گروه خانوادگی و 150 بهره‌بردار در گروه تعاونی در شهرستان آق‎قلا گردآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد 7/14 درصد بهره‌‌برداری‌های مورد مطالعه (اعم از تعاونی و خانوادگی) در وضعیت بسیار ناپایدار، 1/42 درصد ناپایدار، 1/22 درصد در وضعیت پایداری متوسط، 3/20 در وضعیت پایدار و بالاخره تنها 9/0 درصد از بهره‌برداران در وضعیت بسیار پایدار می‌باشند. همچنین مقایسه میانگین پایداری دو نظام بهره‌برداری مورد مطالعه نشان داد میزان پایداری نظام بهره‌برداری تعاونی در ابعاد سه‌گانه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی نسبت به نظام بهره‌‌برداری خانوادگی از وضعیت بهتری برخوردار است. همچنین نتایج تحلیل مسیر برای تبیین علی عوامل مؤثر بر پایداری نظام‌‌های بهره‌‌برداری نشان داد که 6 متغیر سرمایه‌گذاری، سن بهره-بردار، میزان مشارکت، اندازه زمین زراعی، دسترسی به نهاده‌ها و ماشین آلات دارای اثرات مستقیم و متغیرهای بهره‌‌برداری از منابع اطلاعاتی کشاورزی و سطح سواد بهره‌برداران، به طور غیرمستقیم بر سطح پایداری نظام‌های بهره‌برداری زراعی تأثیرگذار هستند.