از جماعت‌های جوانمردان تا هیئت‌های عزاداری؛ نگاهی به تداوم‌ها و تغییرات در زندگی عامه مردم ایرانی

Abstract

آیین جوانمردی و تشکیلات اجتماعی جوانمردان یکی از مهم‌ترین موضوعات تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران است. جوانمردان، فتیان و پهلوانان با توجه به ریشه داشتن در سنت‌های ایرانی و اسلامی در طول تاریخ نقش مهمی در حیات عامه مردم داشته‌اند. عموم مطالعات نشان می‌دهند فتوت و جوانمردی در دوره معاصر رو به انحطاط و افول رفته است و در نهایت در بخش‌های خاصی از جامعه در قالب زورخانه‌ها و سنت‌های پهلوانی ساده‌شده "لوتی‌ها“ و "داش‌مشدی‌ها“ هنوز وجود دارد. در این مقاله بنا به رویکردهای انسان‌شناسی فرهنگی با نگاهی به تاریخ و تحولات اجتماعی این جماعت‌ها، به این نکته پرداخته شده است که جوانمردان را می‌توان به مثابه یک جماعت‌واره و یک جماعت آیینی و اخلاقی دانست که مهم‌ترین وجه آن، آیینی بودن و حضور امر معنوی و قدسی در آنها است. پرسش اصلی این مقاله این است که در دوران امروزی چه اتفاقی برای این تشکیلات افتاده است. با نگاهی به جماعت جوانمردان به مثابه پدیده‌ای اجتماعی و فرهنگی، فرض این مقاله این است که در شرایط بحران‌های ناشی از نوسازی جامعه ایرانی از دوره پهلوی، هیئت‌های عزاداری تشکیلات آیینی هستند که در امتداد جماعت‌واره‌های جوانمردان و پهلوانان در میان مردم شکل گرفته و پناهگاه معنوی و فرهنگی آنها شده‌اند. هیئت‌های عزاداری، بازتولید جماعت‌های آیینی سنتی جوانمردان و پهلوانان در بدنه جامعه هستند که نقشی کلیدی در حیات فرهنگی، اخلاقی و دین‌داری مردم دارند.