مقایسۀ دو آیین موسیقایی مشابه شوشی و عروس‌گولی در تناظر با آیین کوسه

Abstract

سه آیین شوشی در هرمزگان، عروس‌گولی در گیلان و آیین‌ کوسه در شمال، غرب و جنوب ایران از منطق، ساختار و صورت نسبتاً مشابهی برخوردار هستند. این سه آیین در مراسم عروسی و استقبال از فصل بهار (نوروز) اجرا می‌شوند. در هر سه مورد، و در طی یک اجرای نمایش‌گونه و اپیزودیک، داستانی ساده روایت می‌شود. شخصیت اصلی این روایات، به شکلی نمادین زشتی، پیری، ناباروری و سرما و ناخوشایندی را مجسم می‌کند که به واسطۀ رقص و شادی اهالی و حاضرین از آن منطقه یا روستا رانده می‌شوند. در این پژوهش، پس از معرفی چگونگی اجرای هر سه آیین، نشان داده شده که بر اساس الگوی تحلیل گرمس و پراب، روایت هرسه نمونه از ساختار مشابهی پیروی می‌کند. تحلیل شخصیت‌های اسطوره‌ای هر سه آیین نشان از پیشینۀ تاریخی آن دارد که در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش گویای آن است که هر سه آیین با صورتی متفاوت با جدالِ میان ثنویتِ خیر و شر و یا نازایی و زایش – که در ارتباط مستقیم با ایزدان پیشااسلامی هستند- تعریف می‌شوند. شباهت و پیوستگی میان هر سه آیین، صحه‌ای است بر پویایی آیین‌های باستانی، پیوند میان اقوام ایرانی، حرکت سیال فرهنگ در دلِ تاریخ، و تغییراتِ ناشی از نیاز به تطبیق با شرایط متفاوتِ دوره‌های مختلف. ویژگی مهم دیگر این پژوهش معرفی یک نمونه از دگرگونی معنایی آیین‌های اسطوره‌ای – در اینجا ستایش ایزدبانوی آناهیتا- در قالب آیین‌های نمایشی باران‌خواهی و در نهایت نمایش‌های موقعیتی و مطابق با روزگار معاصر خویش است.