اثر روش‌های مختلف خاک‌ورزی بر برخی خواص فیزیکی خاک و عملکرد گندم دیم در تناوب نخود – گندم در استان همدان

Abstract

گندم دیم یکی از محصولات مهم در غرب ایران به ویژه استان همدان می باشد که معمولا در تناوب با آیش یا حبوبات (عمدتا نخود) کشت می شود. اطلاعات کمی در خصوص موفقیت آمیز بودن به کارگیری سامانه‌ های بی خاک‌ورزی و کم خاک‌ورزی در کاشت نخود - گندم در شرایط دیم وجود دارد. به منظور تعیین اثر پنج سامانه‌ خاک‌ورزی بر برخی خواص فیزیکی خاک و عملکرد گندم، تحقیقی در ایستگاه تحقیقاتی تجرک (شهرستان کبودر آهنگ) در یک خاک لوم رسی سیلت دار به مدت چهار سال (87-1384) انجام شد. سامانه‌‌های خاک‌ورزی شامل :T1- گاوآهن برگرداندار+ دیسک به عنوان خاک‌ورزی مرسوم، T2- گاوآهن قلمی + غلتک به عنوان کم خاک‌ورزی، T3- هرس دوار عمودی(سیکلوتیلر)+ غلتک به عنوان کم‌خاک‌ورزی، T4 - پنجه‌غازی + غلتک به عنوان کم خاک‌ورزی و T5- کاشت مستقیم با خطی‌کار به عنوان بی‌خاک‌ورزی بود. این تحقیق به صورت طرح آماری بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. در حین آزمایش برخی خواص فیزیکی خاک شامل: جرم ویژه ظاهری خاک و سرعت نفوذ آب به خاک اندازه‌گیری شد. همچنین عملکرد و اجزا عملکرد گندم تعیین شد . نتایج نشان داد که اثر روش‌های خاک‌ورزی بر جرم ویژه ظاهری خاک و سرعت نفوذ آب به خاک در سطح احتمال 1% معنی‌دار بود و تیمار T2 کمترین جرم ویژه ظاهری و بیشترین سرعت نفوذ آب به خاک را در بین تیمارها داشت. نتایج سه ساله نشان داد که اثر روش‌های مختلف خاک‌ورزی بر عملکرد دانه و کاه معنی‌دار نبود. متوسط عملکرد دانه گندم در سه سال فصل زراعی برای تیمار T2 (1050کیلو گرم در هکتار)، T3 (1030 کیلو گرم در هکتار)، T4 (982کیلو گرم در هکتار)، T5 (974 کیلو گرم در هکتار) و T1 (932 کیلوگرم در هکتار) بود. می‌توان نتیجه گرفت که سامانه‌‌های کم خاک‌ورزی و بی خاک‌ورزی موجب افزایش جزیی در عملکرد دانه گندم نسبت به خاک‌ورزی مرسوم شد. بنابراین، دامنه وسیعی از سامانه‌ های مختلف کم خاک‌ورزی و بی خاک‌ورزی برای تولید گندم دیم در تناوب نخود- گندم در اراضی دیم استان همدان بدون کاهش در عملکرد، می‌تواند جایگزین روش مرسوم (شخم با گاوآهن برگرداندار) شود.