ساعت آبی اژدها، ساعتی از قرن پنجم هجری

Abstract

از جمله شاهکارهای بی‌بدیل و بی‌نظیر در علم و دانش ایران از باستان تاکنون می‌توان از ساعتهای آبی ابو‌العزبن رزاز الجزری نام برد. الجزری از دانشمندانی است که در قرن پنجم (ه.ش) می‌زیسته است و آثار باقی مانده از وی بیانگر توان بالای او در شاخه‌های مختلف علم مهندسی مکانیک از جمله مکانیک سیاّلات و طراحی اجزا، مکانیزمها و مجموعه‌های مکانیکی است. از میان طرحهای بازمانده از وی می‌توان از انواع فواره‌ها، تلمبه‌های آبکش و ساعتهای مختلف آبی نام برد که هر یک در نوع خود شاهکاری بی‌مانند در گستره دانش مهندسی محسوب می‌شوند که بعضا ً حتی بینندگان امروزی را نیز شگفت زده می‌سازند. در تحقیق انجام گرفته بخشی از این طرحها بررسی و بازنگری، باز طراحی، ساخته و آزمون شدند. در این میان، دو دستگاه ساعت آبی با نامهای "ساعت اژدها" و"ساعت طاووس" انتخاب شدند و در برنامه کاری این تحقیق قرار گرفتند. این ساعتها تا به حال در کشور ایران ساخته نشده‌اند و برای اولین بار در سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران در قالب پروژه‌ای تحقیقاتی با عنوان "طرح فناوریهای قدیمه ایران" در پژوهشکده مکانیک بر اساس مستندات موجود طراحی و ساخته شدند. آزمایشهای انجام گرفته حاکی از عملکرد کامل و دقیق این ساعتها بودند. در این مقاله ضمن معرفی کوتاه الجزری، تاریخچه‌ای از ساعتهای آبی ساخت وی بررسی و در دنباله شرح جزئیات طراحی مهندسی، چگونگی عملکرد و روابط ریاضی حاکم بر یکی از این این ساعتها بیان شده است.