بررسی اثر تنش گرمای پایان فصل بر محدودیت مبداء و عملکرد ژنوتیپ‌های گندم (Triticum aestivum L.) در خوزستان

Abstract

به منظور بررسی اثر تنش گرمای بعد از گرده‌افشانی بر میزان محدودیت مبداء و عملکرد دانه ژنوتیپ‌‌های گندم نان، دو آزمایش جداگانه هر کدام در قالب بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 84-1383 و در شرایط محیطی اهواز اجرا گردید. شش ژنوتیپ‌‌ گندم (چمران، ویناک، 10-79S، فونگ، دز و کویر) در دو تاریخ کشت مطلوب و با تاخیر، به منظور برخورد مراحل فنولوژیک بعد از گرده‌افشانی با گرما مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد، بیشترین و کمترین عملکرد دانه در شرایط مطلوب به ترتیب به ارقام چمران و فونگ اختصاص داشت. بیشترین و کمترین عملکرد دانه در شرایط تنش گرمای پایان فصل به ترتیب در ژنوتیپ‌‌های ویناک و10-79S مشاهده شد. ژنوتیپ‌‌های 10-79S و فونگ به ترتیب از بیشترین و کمترین میزان حساسیت به تنش برای عملکرد دانه برخوردار بودند، بیشترین و کمترین میزان کاهش عملکرد دانه در شرایط تنش به ترتیب در همین ژنوتیپ‌‌ها مشاهده شد. با استفاده از شاخص تحمل به تنش، چمران متحمل‌ترین و کویر حساس‌ترین ژنوتیپ‌‌ها به تنش گرمای پایان فصل برای عملکرد دانه برآورد شدند. میانگین محدودیت مبداء در شرایط مطلوب و تنش به ترتیب 3/8 و 24 درصد بود. میانگین افزایش محدودیت مبداء در شرایط تنش نسبت به پتانسیل منبع در شرایط مطلوب 29 درصد برآورد شد. نتایج همچنین نشان داد، لاین‌‌ دیررس 10-79S نسبت به ارقام زودرس نظیر فونگ و ویناک از محدودیت منبع و کاهش وزن و عملکرد دانه بیشتری در شرایط تنش برخوردار بود. به نظر می‌رسد، افزایش محدودیت مبداء ژنوتیپ‌‌های دیررس به دلیل مواجه شدن دوره پر شدن دانه در این ژنوتیپ‌‌ها با گرمای پایان فصل بود، در حالی که ژنوتیپ‌‌های زودرس با گرده‌افشانی زود هنگام، قبل از وقوع شرایط تنش گرمای پایان فصل، محدودیت مبداء و تغییرات وزن دانه کمتری در شرایط تنش داشتند.