ارزیابی تحمل به خشکی نژادگان‌های برنج (Oryza sativa L.) با استفاده از شاخص‌های تحمل و تجزیۀ نمودار دووجهی

Abstract

در این آزمایش به‌منظور شناسایی نژادگان (ژنوتیپ­)های برنج متحمل به تنش خشکی با استفاده از شاخص­های تحمل، شمار 31 نژادگان برنج هوازی و 22 رقم برنج غرقابی در شرایط بدون تنش و تنش خشکی با قطع آبیاری سی روز پس از نشا­کاری در مرحلۀ بیشینۀ پنجه‌زنی تا پایان دورۀ رویش نژادگان‌ها در بهار سال 1393 در بخش سنگر- رشت ارزیابی شدند. نتایج نشان داد، چهار شاخص میانگین حسابی (MP)، میانگین هندسی (GMP)، تحمل به تنش (STI) و عملکرد (YI) بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه در شرایط بدون تنش (YP) و تنش خشکی (YS) داشتند. گروه‌بندی نژادگان­ها با استفاده از تجزیۀ خوشه­ای همۀ نژادگان­ها را به سه گروه متحمل، نیمه متحمل و حساس تقسیم کرد. شمار هفت نژادگان شامل IR81024-B-254-1-B، IR82590-B-B-32-2، IR82635-B-B-82-2، IR82639-B-B-140-1 و Panda و رقم‌های غرقابی درفک و صدری در گروه متحمل قرار گرفتند، در بین این هفت نژادگان، کمترین افت عملکرد به نژادگان­های IR82590-B-B-32-2، Panda و IR81024-B-254-1-B به ترتیب با 28/1، 28/4 و 86/4 درصد کاهش اختصاص یافت. تجزیه به مؤلفه­های اصلی روی شاخص­ها نشان داد، دو مؤلفۀ اول به ترتیب 58 و 40 درصد (درمجموع 98 درصد) از تغییرات کل شاخص­ها را توجیه کردند. نمودار دووجهی (بای­پلات) به‌دست‌آمده از تجزیۀ گرافیکی ضمن تأیید نتایج تجزیۀ خوشه­ای، نشان دادند که برترین شاخص­ها در شناسایی نژادگان­های متحمل، شاخص‌های GMP، MP، YI و STI هستند. همچنین برترین نژادگان­ها در شرایط بدون تنش درفک، IR82639-B-B-140-1، IR82635-B-B-82-2 و IR82590-B-B-32-2 بودند و در شرایط تنش خشکی نژادگان­های IR82590-B-B-32-2، Panda، IR81024-B-254-1-B و درفک برترین نژادگان­ها بودند.