اثر تنش خشکی بر رشد و محتوای گلیکوزیدهای استویول در گیاه استویا (Stevia rebaudiana)

Abstract

به‌منظور بررسی اثر تغییرات رطوبتی خاک بر رشد و کیفیت گلیکوزیدهای استویول در استویا (<em>Stevia rebaudiana B.</em>)، آزمایشی گلخانه­ای در قالب طرح­ کاملاً تصادفی با چهار تیمار و سه تکرار در پژوهشکدۀ بیوتکنولوژی کشاورزی ایران (منطقۀ مرکزی کشور- اصفهان) در سال 1391 اجرا شد. تیمارهای رطوبتی براساس تلفیقی از ظهور علائم ظاهری گیاه (عدم پژمردگی تا پژمردگی شدید) و رطوبت خاک اعمال شدند. به‌این‌ترتیب تیمارها براساس 1/19، 1/15، 9/11 و 1/9 درصد رطوبت وزنی خاک آبیاری شدند که با توجه به شرایط گلخانه، این سطوح تنش رطوبتی با دور آبیاری 3، 6، 9 و 12 روز ایجاد شد. نتایج نشان داد کاهش رطوبت خاک تا دور آبیاری 9 روز، تأثیری در ارتفاع بوته و وزن خشک برگ­ استویا نداشت، ولی دور آبیاری 12 روز، سبب کاهش معنا­دار رشد گیاه شد. بیشترین شاخص برداشت با دور آبیاری 6 روز به‌دست آمد (36/51 درصد). کاهش رطوبت خاک سبب افزایش معنا­دار محتوای استویوزاید و دالکوزاید A شد، ولی تأثیری بر انواع ربودیوزایدها (A، F و C) نداشت. محتوای کل گلیکوزیدهای استویول نیز با کاهش رطوبت خاک افزایش یافت و دور آبیاری سه روز، دارای کمترین مقدار گلیکوزید استویول بود. در همۀ تیمارها مقدار استویوزاید بیشتر از سایر گلیکوزیدهای استویول بود. حداکثر عملکرد قند استویولی با دور آبیاری 6 روز به‌دست آمد. نتایج کلی آزمایش نشان داد با کاهش رطوبت خاک (کمتر از 9/11 درصد وزن خاک) وزن خشک برگ استویا کاهش یافت، ولی محتوای گلیکوزیدهای استویول افزایش معنا­داری داشت. همچنین با دور آبیاری 6‌روزه بیشترین شاخص برداشت و عملکرد قند استویولی ایجاد شد. اگرچه با کاهش رطوبت خاک مقدار گلیکوزیدهای استویول افزایش یافت، به‌دلیل کاهش معنا­دار عملکرد برگ و عملکرد قند استویولی در فواصل آبیاری بیشتر از 6 روز (کاهش رطوبت خاک زیر 1/15 درصد وزنی)، به‌نظر می­رسد تشدید خشکی بیشتر از این حد سبب افت عملکرد استویا می­شود.