استفاده از مدل ضرب‌پذیر تغییریافته در جدا‏پذیری اثرات ژنوتیپی در خلر (Lathyrus sativus L.)

Abstract

در اغلب آزمایش‏های مقایسۀ رقم‌ها، اثر متقابل ژنوتیپ × محیط پیچیده است و اثرگذاری ژنوتیپی و محیطی جدا‏پذیر نیستند. مدل ضرب‌پذیر تغییریافته یک ابزار تحلیلی توانمند برای جدا‌پذیری اثرگذاری ژنوتیپی از اثرگذاری محیطی، جدا‌پذیری اثرگذاری محیطی از اثرگذاری ژنوتیپی و جداسازی کامل را فراهم می‌کند. در این بررسی ده رگۀ (لاین) امیدبخش خلر (<em>Lathyrus sativus</em> L.) به همراه تودۀ بومی نقده (به‌عنوان شاهد) در ایستگاه‏های گچساران، کوهدشت لرستان و ایلام برای مدت چهار سال زراعی در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار تصادفی به‌کلی متفاوت ارزیابی شد. صفت عملکرد دانه با استفاده از مدل SHMM تجزیه‌وتحلیل شد. با استفاده از تجزیۀ خوشه‏ای بر پایۀ معیار فاصلۀ اقلیدسی، درنهایت چهار گروه از محیط‏ها تعیین شد که سه سال اول ایستگاه گچساران، سال اول ایستگاه ایلام و همچنین دو سال آخر کوهدشت لرستان در یک خوشه، دو سال اول کوهدشت لرستان در یک خوشۀ جداگانه، دو سال آخر ایلام و سال آخر گچساران نیز در یک خوشه قرار گرفتند. همچنین سال دوم ایلام در یک خوشۀ جداگانه قرار گرفت. در هرکدام از این خوشه‏ها، ژنوتیپ‏ها اثرگذاری متقاطع با هم نشان نداده و مدل SHMM₁ برازش کافی داشته است. درنهایت نتایج مدل SHMM با استفاده از روش نگاره‌ای (گرافیکی) GGEbiplot نیز تأیید شد. نتایج نشان داد در گچساران اثر متقابل متقاطع کمتری در طی سال‏های مختلف بین ژنوتیپ‏ها وجود داشت. همچنین در ایلام بیشترین اثر متقابل متقاطع در سال‏های انجام پژوهش مشاهده شد.