ارزیابی تنوع دورگ‌های جدید ذرت دانه‌‌ای برای صفات کمی و ساختار ظاهری

Abstract

به منظور ارزیابی تنوع دورگ (هیبرید)های جدید ذرت دانه­ای برای صفات کمی و ساختار ظاهری (مورفولوژیک)، هفده دورگ سینگل‌کراس ذرت در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با چهار تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی شاهرود کشت شدند. نتایج به‌دست‌آمده از تجزیه به عامل­ها بر پایة استخراج ریشه‌های مشخصه از طریق تجزیه به مؤلفه­های اصلی بیانگر کفایت پنج عامل مستقل از هم برای شانزده صفت اندازه­گیری‌شده بود که در مجموع 18/89 درصد از تنوع کل داده­ها را تبیین کردند. عامل­ها با توجه به مهم­ترین صفاتی که در بر گرفتند به ترتیب با عنوان عامل ویژگی‌های ظاهری بوته و بلال، عامل مرتبط با عملکرد دانه، عامل نوع (تیپ) بلال، عامل اندازة بلال و عامل عملکرد اقتصادی نام گرفتند. عامل‌های اول و دوم در مجموع 8/51 درصد از تغییرپذیری‌های داده­ها را شامل شدند و دورگ BC666 که از نظر این دو عامل دارای بیشترین عملکرد و اجزای عملکرد و ویژگی‌های ارتفاع متوسط بود، به عنوان دورگ برتر معرفی شد. تجزیة خوشه­ای با روش حداقل واریانس Ward، دورگ‌ها را در چهار گروه قرار داد. محاسبة میانگین صفات گروه­ها و تفاوت آنها از میانگین کل دورگ‌ها نشان داد که دورگ‌های گروه اول که شامل چهار دورگ ZP434، CISKO، BC666 و KOSS444 بود از نظر بسیاری از صفات مورد ارزیابی از جمله عملکرد و اجزای عملکرد دانه ارزش بالاتری نسبت به دیگر گروه­ها دارند و می­توانند به عنوان دورگ‌های پرمحصول مورد توجه قرار گیرند. گروه دوم که شامل ژن‌نمون (ژنوتیپ)­های BC678، NS540، OSSK444 بود تنها از نظر صفات ارتفاع محل بلال و ارتفاع بوتة بدون گل تاجی و با گل تاجی دارای میانگین بالاتری از دیگر گروه­ها بود و ارزش مطلوبی برای صفات ارزیابی‌شده نداشت. گروه سوم با سه <em>ژن‌نمون</em> از نظر بسیاری از صفات کمترین میانگین را در بین گروه­ها داشت. گروه چهارم با هفت ژن‌نمون بزرگترین گروه بود و از نظر صفات قطر بلال، وزن 100 دانه، ارتفاع بوته بدون گل تاجی، ارتفاع بوته با گل تاجی، عمق دانه و عملکرد زیست‌توده (بیولوژیک) در سطحی بالاتر از میانگین کل قرار داشت. تجزیة تابع تشخیص به روش خطی فیشر با فرض وجود چهار گروه ناشی از تجزیة خوشه­ای، دورگ‌های مورد ارزیابی را باردیگر در چهار گروه دسته­بندی کرد و نشان داد که درستی گروه­بندی ناشی از تجزیة خوشه­ای 94 درصد بود. تجزیة واریانس چندمتغیره با آمارة ویلکس‌لامبدا نیز تفاوت معنی­داری را بین چهار گروه به‌دست‌آمده نشان داد. در مجموع نتایج به‌دست‌آمده از این ارزیابی بیانگر آن بود که تنوع بسیار زیادی در بین دورگ‌های ذرت ارزیابی‌شده وجود دارد و چهار دورگ ZP434، CISKO، BC666 و KOSS444 به عنوان دورگ‌های پرمحصول برای کشت در شرایط آب و هوایی همانند شهرستان شاهرود پیشنهاد شدند.