بررسی پایداری و سازگاری عملکرد ارقام پنبه بر اساس روش‌های تک متغیره پارامتری، ناپارامتری و مدل AMMI

Abstract

اثرات متقابل ژنوتیپ × محیط و پایداری عملکرد ده رقم پنبه در شش منطقه از استانهای گلستان و مازندران (هاشم آباد گرگان، کارکنده بندرگز، گنبد، کلاله، بایع کلا نکاء و قراخیل قائم شهر) از طریق روش‌های تک متغیره پارامتری و ناپارامتری و مدل AMMI مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در طی دو سال زراعی (1385 و 1384) اجرا گردید و برای هر منطقه، تیمارها در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج به دست آمده، اثرات اصلی ژنوتیپ و محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط معنی‌دار بودند و 75/81% از مجموع مربعات آن، توسط دو مؤلفه اصلی اول اثر متقابل (IPC1,2) تبیین گردید. نمودار دو طرفه مؤلفه اثر متقابل اول (IPC1) ارقام و مکان‌ها در برابر میانگین آنها، کارایی بسیار بالایی در شناسایی الگوهای اثر متقابل ژنوتیپ × محیط نشان داد. بر مبنای نمودارهای بای‌پلات اجزای ژنوتیپی و محیطی اولین و دومین مؤلفه اصلی اثر متقابل و میانگین عملکرد ژنوتیپ‌ها و محیط‌ها و محاسبه آماره پایداری SIPC1 و تجزیه الگوی واکنش ژنوتیپی و همچنین، نتایج تجزیه خوشه‌ای بر مبنای ارزش‌های ژنوتیپی و محیطی اولین و دومین مؤلفه اصلی اثر متقابل، ارقام چکوروا، سپید و تبلادیلا پایدارترین واکنش را داشتند که از این بین، رقم چکوروا کمترین IPC1 را دارا بود. ارقام 43200، خرداد و ساحل بیشترین اثر متقابل را دارا بودند. ارقام 43200 و خرداد، واجد سازگاری خصوصی برای مناطق مشابه با شرایط اقلیمی کارکنده و ارقام ساحل، ورامین، نازلی و تبلادیلا دارای سازگاری خصوصی برای نواحی کلاله، گنبد، بایع کلا، قراخیل (و مناطق مشابه) بودند. در مجموع، ارقام سپید و 43200 با بالاترین عملکرد، به ترتیب به عنوان ارقامی با سازگاری عمومی و خصوصی شناسایی شدند. برعکس رقم ساحل با کمترین میزان عملکرد دارای سازگاری وسیع با مناطق نامساعد بوده و جهت کشت در این گونه مناطق قابل توصیه است. رقم چکوروا به عنوان پایدارترین رقم با عملکرد متوسط برای کلیه مناطق شمالی کشور، شناسایی گردید.