تأثیر تنش گرمای انتهای فصل بر دانه گرده و توان دانه‌بندی ژنوتیپ‌های جو (Hordeum vulgar L.)

Abstract

در این پژوهش، اثر تیمارهای مختلف دمایی شامل 25 (شاهد)، 30، 35، 40 و 50 درجه سانتی‌گراد بر مورفولوژی دانه گرده، جوانه‌زنی و رشد لوله گرده در شرایط آزمایشگاهی و نیز تأثیر تنش گرمای انتهای فصل در طی کشت تأخیری بر تعداد دانه گرده در سنبله، عملکرد دانه و اجزای عملکرد 10 رقم جو در شرایط مزرعه‌ای شهرستان اهواز مورد بررسی قرار گرفت. با افزایش دما، جوانه‌زنی و طول لوله گرده همه ژنوتیپ‌ها به شدت کاهش یافت. در دمای 50 درجه سانتی‌گراد این کاهش به طور متوسط 72 و 60 درصد برای جوانه‌زنی و طول لوله گرده برآورد گردید. ژنوتیپ‌های مختلف، پاسخ متفاوتی به تیمارهای دمایی از نظر جوانه‌زنی و طول لوله گرده نشان دادند که بیانگر تفاوت بین ارقام از نظر تحمل به گرما بود. بر اساس شاخص پاسخ تنش کل (TSRI) در شرایط آزمایشگاهی، ارقام به سه گروه متحمل (جنوب، ریحان03، زهک، نصرت و خرم)، نیمه‌حساس (یوسف، ایذه و ماهور) و حساس (نیمروز و آبیدر) طبقه بندی شدند. مشاهدات صورت گرفته به کمک میکروسکوپ الکترونی نگاره نشان داد که تنش گرما باعث تغییر مورفولوژی و ساختار منظم و خاص دانه گرده‌ شد بطوری‌که برآمدگی‌ها و چین‌خوردگی‌های لایه اگزین دانه گرده تغییر یافت و در دماهای بالا تزئینات سطح اگزین دانه‌ گرده از بین رفت. تنش گرما سبب کاهش تعداد دانه گرده در سنبله (90 درصد)، عملکرد دانه (42 درصد) و سایر اجزای عملکرد گردید. براساس یافته‌های این پژوهش، مطالعه دانه گرده، اطلاعات مفیدی برای تسهیل و تسریع در غربالگری ژنوتیپ‌های جو متحمل به گرما و شناسایی مکانیزیم‌های افزایش تحمل به گرما در برنامه‌های به نژادی مناطق گرم فراهم می‌سازد.