تأثیر هورمون‌های اسید سالیسیلیک و اسید جیبرلیک بر فرایندهای پیشگیری و بهبود زوال بذر دو رقم کنجد (Sesamum indicum)

Abstract

زوال یا پیری بذر یکی از عوامل کاهش‌دهندة بنیه و محدودکنندة جوانه‌زنی در بذر است. هدف این آزمایش بررسی تأثیر هورمون‌های اسید سالیسیلیک و اسید جیبرلیک بر بهبود خصوصیات جوانه‌زنی و پیشگیری از زوال بذور دو رقم کنجد بود. این آزمایش در طی سال‌های 1391 و 1392 در آزمایشگاه بذر گروه زراعت و اصلاح نباتات پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران (کرج) انجام گرفت. ارقام کنجد استفاده‌شده، داراب2 و داراب14 بود. ابتدا آزمون استاندارد جوانه‌زنی به‌منظور تعیین قوة نامیة ارقام کنجد انجام گرفت. سپس برای ایجاد بنیه­های متفاوت ارقام از روش آزمون پیری کنترل‌شده استفاده شد. آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار انجام گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل دو رقم بذر کنجد، سه سطح زوال (24، 48 ساعت و شاهد) و هفت ترکیب مختلف غلظت‌های هورمونی (25، 50 و 100 پی‌پی‌ام اسید­جیبرلیک- 25، 50 و 100 پی‌پی‌ام اسید سالیسیلیک به‌همراه شاهد) بود. صفات اندازه­گیری‌شده در این آزمایش شامل درصد جوانه‌زنی، شاخص جوانه‌زنی، سرعت جوانه‌زنی، شاخص بنیة 1 و بنیة 2 بود. نتایج آزمایش نشان داد که زوال سبب کاهش صفات مورد اندازه­گیری شد. از میان ارقام به‌کاررفته، رقم داراب14 نسبت به شرایط زوال مقاوم‌تر از داراب2 بود. با اعمال تیمار هورمونی برای هر دو رقم بهبودپذیری و جلوگیری از زوال صورت گرفت، به‌طوری ­که در آزمایش تیمارهای هورمون قبل از زوال (پیش‌تیمار) در رقم داراب2، تمام غلظت‌های اسید جیبرلیک در سطح زوال 24 ساعت بهتر بودند. اما در رقم داراب14، در دو سطح زوال 24 و 48 ساعت، تیمارهای هورمونی بعد از زوال نتایج بهتری نشان دادند. غلظت 50 پی‌پی‌ام اسید سالیسیلیک یکی از بهترین غلظت‌های استفاده‌شده بود.