بررسی تنوع مورفولوژیک نخودهای سیاه با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره

Abstract

کشت پاییزۀ نخود ممکن است به‌دلیل افزایش طول دورۀ رشد و افزایش بهره‌وری آب مصرفی، در مقایسه با کشت بهاره سبب افزایش عملکرد شود. اما اساسی‌ترین مشکل کشت پاییزۀ نخود، خطر بروز مرگ گیاه و کاهش عملکرد کمّی ‌و ‌کیفی بر اثر تنش سرماست. در برنامه‌های اصلاحی، ایجاد ژنوتیپ‌های مقاوم به سرما از استراتژی‌های اساسی است. لازمۀ ایجاد چنین ژنوتیپ‌هایی، وجود تنوع ژنتیکی است. بدین سبب این پژوهش تنوع مورفولوژیک 28 ژنوتیپ ایرانی نخود سیاه (دسی) در دو فصل کشت پاییز و بهار را در قالب طرح بلوک‌های تصادفی با سه تکرار بررسی می‌کند. همچنین ویژگی‌های مورفولوژیکی و فنولوژیکی قبل از برداشت و عملکرد و اجزای آن پس از برداشت ارزیابی می‌شود. برمبنای نتایج تجزیۀ واریانس، بین ژنوتیپ‌ها و اثر متقابل ژنوتیپ با فصل، اختلاف معنا‌داری وجود دارد که حاکی از وجود تنوع ژنتیکی و واکنش متفاوت ژنوتیپ‌ها در دو فصل است. تعداد غلاف در بوته نیز همبستگی مثبت معناداری با عملکرد بوته در دو فصل کشت نشان داد. در کشت بهاره، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی با عملکرد بوته و تعداد غلاف در بوته، همبستگی منفی معناداری نشان داد. همچنین در کشت پاییزه، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه، همبستگی منفی معناداری داشتند. نتایج تجزیۀ علیّت بر ویژگی‌ها با بالاترین میزان همبستگی با عملکرد دانه نشان داد تعداد غلاف در بوته ،در دو فصل کشت، بیشترین اثر مستقیم مثبت را داشته است. همچنین تعداد شاخه‌های ثانویه و تعداد روز تا 50 درصد گلدهی اثر غیرمستقیم زیادی داشته است. با توجه به این نتایج، ویژگی تعداد غلاف در بوته در دو فصل کشت ،مخصوصاً در کشت پاییزه، بیشترین اثر مثبت بر رشد و عملکرد گیاه داشت. بنابراین در بررسی مقاومت در مقابل سرما در نخود سیاه استفاده از آزمون مزرعه‌ای ژنوتیپ‌ها و تعداد غلاف به موازات آزمایش‌های فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی امکان‌پذیر است. وجود ژنوتیپ‌های محلی با عملکرد و پتانسیل بیشتر نسبت به توده‌های زراعی زیر کشت در کشور، لزوم نگهداری و استفاده از ژنوتیپ‌های بومی نخود را در برنامه‌های اصلاحی یادآور می‌شود.