بررسی ساختار تجدید حیات طبیعی جنگل‌های ارسباران در حوضه مطالعاتی ستن‌چای

Abstract

جنگل‌های ارسباران یا قره‌داغ که دراستان آذربایجان شرقی و در شمال اهر قرار گرفته‌اند، به‌دلیل شرایط اکولوژیک، فون و فلور خاص خود از اهمیت ویژه‌ای برخودار هستند. این جنگل‌ها جزو جنگل‌های تجاری نیستند و از جوامع مختلف بلوط- ممرز با درختان غالب اوری و ممرز تشکیل شده‌اند که گونه‌های همران آن گردو، گیلاس، ملج و افرا می‌باشند. زیرآشکوب توده‌های جنگلی بیشتر از زغال‌اخته، بداغ، گوجه وحشی و هفت‌کول بوده و در مناطقی‌که تعرضات انسان و دام باعث دگرگونی سیمای این جنگل‌ها شده، گونه‌های سیاه‌تلو، نسترن، ولیک و تمشک جای سایر گونه‌ها را گرفته‌اند. مطالعات انجام شده در جهت بررسی تجدید حیات طبیعی این جنگل‌ها و شناخت ساختار آن بوده که در جنگل تحقیقاتی ستن‌چای یکی از زیرحوضه‌های واحد آبخیز کلیبرچای انجام گرفته است. بدین منظور، با انجام آماربرداری مقدماتی و برداشت 36 قطعه‌نمونه دایره‌ای یک آری مقدماتی و محاسبه انحراف از معیار، تعداد 139 قطعه‌نمونه اصلی مشخص شد. آماربرداری به روش تصادفی سیستماتیک با نقطه شروع تصادفی بود. در آماربرداری اصلی در مرکز هر قطعه‌نمونه، دو قطعه‌نمونه یکی اصلی به شکل دایره به مساحت یک آر و دیگری فرعی به شکل مربع به مساحت 4 متر مربع به‌صورت Nested برداشت شدند. در قطعات نمونه اصلی، کلیه گونه‌ها با قطر برابر سینه صفر تا 7.5 سانتی‌متر همراه عوامل رویشگاهی و نیز نمای عمومی منطقه به‌صورت شماتیک و اثرات تخریبی برداشت گردیدند. در ریزقطعه‌نمونه‌ها منشأ درختان (دانه‌زاد و شاخه‌زاد) با قطر کمتر از 7.5 سانتی‌متر مشخص شدند که در صورت شاخه‌زاد بودن تعداد جست‌ها شمارش شده و ارتفاع متوسط جست‌گروه‌ها مشخص شدند. بر اساس بررسی حاضر، ساختار غالب توده‌های جوان (تجدید حیات) درجنگل‌های ارسباران دانه وشاخه‌زاد با فراوانی شاخه‌زادها است. چندین تیپ عمده در منطقه تشخیص داده شده‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان تیپ های بلوط، ممرز و بلوط- ممرز را برشمرد. بیشترین تجدید حیات درمنطقه در دامنه‌های شمال غربی و شمالی در شرایط برخوردار از تاج‌پوشش‌های بسته و نیمه‌بسته به‌دلیل شرایط مناسب رطوبتی، حرارتی و نوری انجام گرفته‌اند. از تعداد کل تجدید حیات، ممرز 31/7%، بلوط 29/3%، افرا 8/2%، گیلاس 1/4% و سایر گونه‌ها مانند زغال‌اخته، بداغ، اردوج، چتنه و غیره 29/40% را به‌خود اختصاص داده‌اند. 28/7% زادآوری انجام شده در منطقه دارای منشأ بذری است. به‌طور متوسط از هر کنده 6 جست تولید می‌شود که ارتفاع متوسط آن‌ها به 3/7 متر می‌رسد. ممرز و بلوط بیشترین قدرت جست‌دهی را در میان گونه‌های موجود دارند. ارتفاع متوسط جست‌گروه‌ها در افرا، ممرز، ون و بلوط زیاد است، در حالی‌که ارتفاع متوسط آن‌ها درگیلاس به یک متر هم نمی‌رسد.