بررسی اثر ضد باکتریایی و خاصیت سینرژیستی اسانس سه گیاه دارویی علیه برخی از پاتوژنهای مهم مواد غذایی به روش میکرودایلوشن

Abstract

اسانس سه گیاه دارویی شامل زنیان (<em>Carum copticum</em> (L.) C. B. Clarke)، زیره پارسی (<em>Bunium persicum</em> (Boiss.) B. Fedtsch.) و زیره سبز (<em>Cuminum cyminum</em> L.) به روش تقطیر با آب استخراج شد. اسانس‌های بدست آمده با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگراف (GC) و گاز کروماتوگراف متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) تجزیه شدند و ترکیب‌های تشکیل‌دهنده آنها براساس شاخص بازداری و طیف جرمی تعیین گردید. سپس با استفاده از تکنیک میکرودایلوشن (ریزرقت) و با استفاده از دستگاه خواننده الایزا خاصیت ضد باکتریایی اسانس‌های مورد نظر با تعیین حداقل غلظت بازدارندگی (MIC) و حداقل غلظت کشندگی (MBC) نیز علیه برخی از باکتریهای آلوده کننده مواد غذایی مانند <em>Staphylococcus aureus</em>، <em>Bacillus cereus</em>، <em>Listeria monocytogenes</em>، <em>Escherichia coli </em>O157H7 و <em>Salmonella enteritidis</em>بررسی شد. همچنین با توجه به کاربرد همزمان گیاهان دارویی در طب سنتی و با در نظر گرفتن تأثیر این اسانس‌ها بر خواص ارگانولپتیکی مواد غذایی و MIC اسانس زیره پارسی و زیره سبز واکنش متقابل این دو با استفاده از روش Modified checkboard و محاسیه شاخص بازدارندگی افتراقی (FIC_index) علیه باکتریها نیز بررسی گردید. نتایج نشان دادند که از نظر اجزای اسانس بین گونه‌های مورد بررسی اختلاف قابل‌توجهی وجود دارد. این در حالی بود که ترکیب‌هایی چون پارا-سیمن و گاما-ترپینن در هر سه اسانس به میزان متفاوتی تشخیص داده شد. مهمترین ترکیب‌های موجود در اسانس زنیان تیمول (4/48%)، پارا-سیمن (8/21%) و گاما-ترپینن (3/21%) بودند. در اسانس زیره پارسی گاما-ترپینن (2/44%)، کومین‌آلدئید (9/16%)، گاما-ترپینن-7-اُل (5/10%) و پارا-سیمن (8%) از ترکیب‌های اصلی تشخیص داده شدند. ترکیب‌های اصلی در اسانس زیره سبز، کومین‌آلدئید (2/30%)، گاما-ترپینن (8/12%)، سافرانال (4/9%) و پارا-سیمن (1/14%) بودند. حداقل غلظت بازدارندگی (MIC) اسانس‌ها به‌ترتیب برای زنیان در دامنه 03/0 تا 5/0 میلی‌گرم در میلی‌لیتر، برای زیره پارسی 18/0 تا 3 میلی‌گرم در میلی‌لیتر و برای اسانس زیره سبز 37/0تا 3 میلی‌گرم در میلی‌لیتر بدست آمد. اسانس زنیان به‌طور مؤثرتری رشد تمام باکتریهای مورد آزمایش را کنترل نمود در حالی‌که بقیه اسانس‌ها به میزان کمتری مؤثر بودند. محاسبه (FIC_index) اسانس زیره پارسی و زیره سبز وجود فعالیت سینرژیستی علیه باکتریهای گرم مثبت و فعالیت افزایشی علیه باکتریهای گرم منفی را اثبات نمود. در مجموع نتایج این تحقیق نشان داد که اگرچه اثرهای بازدارندگی اسانس زیره پارسی و زیره سبز کمتر از اسانس زنیان است، ولی کاربرد همزمان این دو اسانس به‌ویژه علیه باکتریهای گرم مثبت دارای اثرهای بازدارنده قابل‌توجه بوده و می‌توان در راستای بهینه‌سازی استفاده از اسانس‌ها در کنترل مؤثر پاتوژنهای مواد غذایی به‌عنوان یک روش مکمل که در عین حال اثر نامطلوب کمتری بر خواص ارگانولپتیکی مواد غذایی داشته باشند، استفاده نمود.