بررسی اثر ریزنمونه و تنظیم‌کننده‌های رشد بر تولید کالوس و شاخساره‌زایی در نرگس شیراز (Narcissus tazetta L.)

Abstract

نرگس شیراز با نام علمی <em>Narcissus tazetta </em>L. متعلق به جنس Narcissus و تیره Amaryllidacea بومی ایران می‌باشد. گل‌های زیبای این گیاه در فصول پاییز و زمستان علاوه بر ارزش زینتی، به علت معطر بودن و تولید اسانس از ارزش دارویی بالایی نیز برخوردار است. از این‌رو تکثیر سریع و تولید تعداد زیادی گیاه در مدتی کوتاه در این گل زیبای بومی و دارویی مورد توجه می‌باشد. تکثیر سنتی این گیاه با روش تقسیم سوخ می‌باشد که روشی پُرهزینه و وقت‌گیر است. کشت درون شیشه‌ای این گیاه به‌منظور تولید کالوس و امکان استخراج مواد مؤثره از کالوس و به‌منظور تولید گیاهچه‌های کامل برای کاربرد زینتی و دارویی از اهمیت خاصی برخوردار است. از این‌رو در این آزمایش امکان تولید کالوس از ریزنمونه‌های مختلف نرگس شیراز بررسی شد و همچنین امکان تکثیر گیاه با استفاده از ریزنمونه‌های پیاز مورد بررسی قرار گرفت. ریزنمونه‌های برگ و فلس از قاعده سوخ تهیه شدند و پس از گندزدایی به محیط کشت پایه MS منتقل شدند. ترکیب‌های هورمونی جهت القاء کالوس (پینه) از فلس سوخ شامل غلظت‌های مختلفی از NAA و 2,4-D همراه BAP بود. جهت القای کالوس (پینه) از قاعده برگ، محیط کشت پایه MS همراه با غلظت‌های مختلفی از مواد تنظیم‌کننده رشد گیاهی NAA در ترکیب با BAP مورد استفاده قرار گرفت. همچنین جهت القاء شاخه از قاعده سوخ، محیط کشت MS همراه با غلظت‌های مختلفی از مواد تنظیم‌کننده رشد گیاهی NAA و IBA همراه BAP بود. به همه محیط‌های کشت 30 گرم در لیتر ساکارز و 8 گرم در لیتر آگار اضافه شد. ریزنمونه‌ها جهت تولید کالوس در شرایط تاریکی و جهت تولید شاخساره در شرایط 16 ساعت روشنایی در دمای 25 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. نتایج آزمایش نشان داد ریزنمونه‌های سوخ در تیمار هورمونی mglˉ¹ 6 NAA در محیط کشت MS بیشترین میزان کالوس را تولید کردند که 35% از ریزنمونه‌ها کالوس با قطر mm 8 تولید کردند و جهت تولید شاخه بهترین تیمار هورمونی (mglˉ¹ 2) BA و (mglˉ¹ 1) IBA بودند که بیشترین تعداد شاخساره (2 عدد) را با طول mm 5 تولید کردند. در این محیط کشت میزان باززایی شاخساره‌ها از ریزنمونه‌ها 50% بود. البته ریزنمونه‌های قاعده برگ در تیمارهای مختلف هورمونی هیچ کالوسی را تولید نکردند.