بررسی ترکیب‌های فرّار سه گیاه دارویی خودرو (تیره نعناعیان) در شهرستان کاشمر

Abstract

به‌منظور کسب دانش از رفتار گیاهان در محیط آلوده (خاک، آب و هوا) به عناصر معدنی، از اندام هوایی سه گیاه خودرو (از خانواده لابیاته)، به نام‌های علمی <em>Eremostachys macrophylla</em> Monthbr & Auch.، <em>Salvia leriifolia</em> Benth. و <em>Teucrium polium</em> L. و نام‌های فارسی به‌ترتیب سنبل بیابانی، مریم‌گلی و کلپوره از شهر کاشمر (استان خراسان رضوی، منطقه آلوده به معدن آهن، ده‌زمان) جمع‌آوری شدند و اسانس آنها با روش تقطیر با آب (طرح کلونجر) تهیه و با دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی GC/MS تجزیه شدند. 21 ترکیب در اسانس گیاه سنبل بیابانی (اسانس بی‌رنگ با میانگین بازده 03/0% از 2 تکرار) شناسایی گردید که 92% کل اسانس را تشکیل می‌دادند. ترکیب عمده آلفا-پینن (1/60%) بود. در گونه مریم‌گلی 12 ترکیب (97% کل اسانس) شناسایی شد. ترکیب‌های عمده عبارت از آرتمیزیا کتون (9/62%) و کوبنول (4/9%)، (از مجموعه 4/0%-اسانس بی‌رنگ با بوی نافذ و 3/0%- اسانس سبز کم رنگ- با 2بار تکرار) بودند. از گیاه کلپوره، 14 ترکیب (8/98% کل اسانس) شناسایی شد که ترکیب‌های عمده 1،8-سینئول (7/21%)، سیس-کریزانتنول (8/13%)، کریزانتنون (6/13%) و 3-توجوپسانون (7/11%)، (از 2/0% اسانس زرد مایل به سبز رنگ) بودند. مقایسه درصد اسانس‌ها و ترکیب‌ها نشان داد که جنس گیاه سنبل بیابانی نسبت به دو جنس دیگر رفتار متفاوتی دارد. با توجه به منطقه جمع‌آوری یکسان، سه جنس متفاوت از یک خانواده و قدرت جذب متفاوت گیاهان از نظر برخی عناصر موجود در خاک و نیز تغییر در متابولیت‌های ثانویه (در مسیر بیوسنتز)، انتظار می‌رفت نتایج کاملاً متفاوتی بروز نماید، اما در این تحقیق دو جنس اخیر رفتار نسبتاً مشابهی نسبت به محیط نشان دادند.