کاربرد شیمی سنگ‌کل و شیمی کانی‏‌ها در شناسایی خاستگاه لامپروفیرهای ده‏‌بازرگان– سرآسیاب شش (شمال شهر کرمان)

Abstract

در شمال شهر کرمان، در میان روستای ده‏‌بازرگان و سرآسیاب شش، در راستای گسل کوهبنان، مجموعه‏‌ای از دایک‏‌ها رخنمون دارند که سازندهای شمشک، بیدو و هجدک را قطع کرده‏‌اند. دایک‏‌های پورفیری و گلوموپورفیری دربردارندة درشت بلورهای الیوین (30 درصد حجمی)، پیروکسن (20 درصد حجمی) و آمفیبول (5 درصد حجمی) در زمینه‏‌ای از میکرولیت‏‌های پلاژیوکلاز و سانیدین (15 درصد حجمی)، ریز بلورهای پیروکسن ‏‌(20 درصد حجمی)، آمفیبول (5 درصد حجمی) و کانی‏‌های کدر (5 درصد حجمی) هستند. برپایه تجزیه‏‌ نقطه‏‌ای پیروکسن‏‌های از نوع دیوپسید (En_49-42Fs_15-8Wo_47-42)، الیوین‏‌ها از نوع کریزولیت (Fo_86-80)، پلاژیوکلازها از نوع لابرادوریت An_66-51)) و ادخال‏‌های کدر در الیوین‏‌ها از نوع کروم اسپینل (Cr_1.3-1.25)، (Fe^total_0.708-0.548) و (Al_0.518-0.433) هستند. نبود درشت‌بلورهای کانی‏‌های روشن، بافت پورفیری (درشت‌بلورهای الیوین، پیروکسن و آمفیبول) و نزدیک‏‌بودن مقدار اکسیدهای SiO₂ (44.25-46.43 wt.%)، MgO (5.81-19.12 wt.%)، Na₂O (1.55-2.03wt.%) و K₂O (1.18-1.71 wt.%) با ترکیب لامپروفیرهای آلکالن (SiO₂=42.5 wt.%, MgO=7.2 wt.%, Na₂O=3 wt.%, K₂O=2 wt.%)، همانندیِ دایک‏‌ها را به لامپروفیرهای آلکالن (مونشیکیت) بیشتر نشان می‏‌دهد تا گروه لامپروفیرهای کالک‌آلکالن (اسپسارتیت). نمودارهای شیمیایی پیروکسن‏‌ها نشان می‏‌دهد این لامپروفیرها در فشار 10-5 کیلوبار، دمای700 تا900 درجه سانتیگراد و در حضور کمتر از 10 درصد آب پدید آمده‏‌اند. شیمی کل لامپروفیرها نشان می‏‌دهد ماگمای مادر این سنگ‏‌ها چه‌بسا از نوع قلیایی بوده و از یک گوشته متاسوماتیسم‌شده (اسپینل–گارنت–لرزولیتی با کانی آب‌دار) برخاسته و سپس در یک پهنه پس از برخورد جایگزین شده‏‌ است.