پتروژنز سنگ‌های آداکیتی پس از تصادم پلیوکواترنری در جنوب تبریز

Abstract

در جنوب تبریز در بخش شمالی پهنه ماگمایی ارومیه-دختر مجموعه‌ای از سنگ‌های آتشفشانی با ترکیب آندزیت، داسیت، ریوداسیت و ریولیت برونزد دارند که در گستره زمانی میوسن بالایی تا کواترنری به سطح زمین راه یافته است. این پژوهش به بخش ترکیب‌های داسیتی، ریوداسیتی و ریولیتی این سنگ‌ها می‌پردازد که به طور پراکنده از داخل مجموعه آذرآواری بیرون ریخته‌اند. اصلی‌ترین کانی‌های سازنده این سنگ‌ها شامل: پلاژیوکلاز و آمفیبول است که بافت‌های متنوع فلسیتی پورفیری، میکرولیتی پورفیری، غربالی، جریانی و گلومروپورفیری را به نمایش می‌گذارد. ماگمای سازنده این سنگ‌ها دارای سرشت آهکی-‌قلیایی پرآلومین، شاخص کمان‌های آتشفشانی است. در نمودارهای تقسیم‌بندی سنگ‌های آداکیتی نیز این سنگ‌ها در گروه آداکیت‌های پرسیلیس (HAS) جای می‌گیرد. نمودارهای چند عنصری بهنجار شده به مورب، گوشته اولیه و کندریت، بیانگر غنی‌شدگی این سنگ‌ها از عناصر نادر خاکی سبک و لیتوفیل بزرگ یون (LILE) و تهی‌شدگی آنها از عناصر نادر خاکی سنگین (HREE) است. تهی‌شدگی شدید از عناصر با شدت میدان بالا (HFS) مانند: Nb، P و Ti که از ویژگی‌های برجسته محیط‌های کمانی است، در این سنگ‌ها دیده می‌شود. الگوی شدید جدایش در REE و نیز مقادیر پایین HREEs و Y ممکن است به دلیل وجود گارنت یا آمفیبول در پسمانده جامد ماگمای این سنگ‌ها باشد. همچنین، مقادیر بالای استرانسیوم و بی‌هنجاری منفی تانتالیوم، نیوبیوم و تیتانیوم می‌تواند نشانگر عدم حضور پلاژیوکلاز و حضور اکسیدهای آهن و تیتان در تفاله باقیمانده ذوب باشد. بر اساس نمودارهای سنگ‌زادی، ماگمای آداکیتی سازنده این سنگ‌ها، از ذوب بخشی یک سنگ منبع اکلوژیتی یا گارنت آمفیبولیتی حاصل از دگرگونی ورقه اقیانوسی فرورانده شده نئوتتیس به زیر ایران مرکزی، به وجود آمده است. این ماگما در جریان صعود به ترازهای بالاتر و جایگزینی، متحمل فرآیندهای تبلور تفریقی همراه با هضم و آلایش پوسته‌ای (AFC) شده است.