مطالعات کانی‌شناختی و زمین‌شیمیایی در تعیین شرایط تشکیل و زایش معدن بنتونیت خالکوه فردوس، خراسان ‌جنوبی

Abstract

معدن بنتونیت خالکوه در شهرستان فردوس استان خراسان جنوبی قرار دارد. در این پژوهش شرایط تشکیل و زایش این کانسار مورد بررسی قرار گرفته است. روش‌های تجزیه‌ای شامل: XRD و تجزیه شیمیایی XRF و ICP-MS بر روی نمونه‌هایی از بنتونیت‌ها و سنگ مادر انجام شد. کانی اصلی این معدن، بنتونیت از نوع مونت‌موریلونیت سدیمی است و سایر کانی‌های دیگر مانند: آلبیت، کریستوبالیت، کلسیت، کوارتز، هالیت و ایلیت تشخیص داده شد. مشاهدات صحرایی نشان می‌دهد که ذخیره دارای مقدار زیادی مونت‌موریلونیت است که حضور لایه‌های ژیپس به صورت بین لایه‌ای با بنتونیت در آن آشکار است و بنابراین، کانسار از نوع چینه‌کران است. با وجود شستشوی قلیایی‌ها از محیط، سیلیسیم از محیط شسته نشده است و حضور کانی‌های کریستوبالیت و کواتز نیز این نکته را تأیید می‌کند. به طور کلی، این مسأله نشان‌دهنده نسبت آب به سنگ و نرخ جریان سیال پایین در حین دگرسانی است. بر اساس داده‌های زمین‌شیمیایی، ماگمای مادر ریو‌داسیتی تا داسیتی، سری ماگمایی به وجود آورنده بنتونیت‌ها آهکی-قلیایی و محیط زمین‌ساختی کمان آتشفشانی است. این کانسار در یک فرآیند دیاژنتیکی و از راه دگرسانی شیشه آتشفشانی در یک لاگون به وجود آمده است.