عوامل موثر بر رخداد طوفان ماسه و گردوغبار زابل با تاکید بر نقش کم‌فشار پاکستان

Abstract

<strong>با</strong><strong>وجود</strong><strong>وسعت</strong><strong>زیاد</strong><strong>مناطق</strong><strong>تحت</strong><strong>تاثیر</strong><strong>بادهای120روزه</strong><strong>سیستان،</strong><strong>منطقه</strong><strong>زابل</strong><strong>با</strong><strong>موقعیت</strong><strong>خاص</strong><strong>توپوگرافی</strong><strong>دارای</strong><strong>بیشترین</strong><strong>و</strong><strong>شدیدترین</strong><strong>طوفان</strong><strong>‌</strong><strong>های</strong><strong>گردوغبار</strong><strong>در</strong><strong>شرق</strong><strong>کشور</strong><strong>است. به منظور شناسایی و تحلیل الگوی گردوغبار منطقه زابل</strong><strong> و وجه تمایز آن از سایر قسمت های تحت تاثیر بادهای معروف120 روزه سیستان، </strong><strong>از پایگاه داده‌های محیطی؛ کدهای گردوغبار، و از پایگاه داده­ا­ی </strong><strong>NCEP/NCAR</strong><strong> با قدرت تفکیک مکانی5/2× 5/2 درجه طول و عرض جغرافیایی داده­های فشار تراز دریا متناظر با روزهای گردغبار دردوره آماری 1987- 2016 استفاده شده است. با هدف استخراج الگوی‌های جوی مولد رخدادهای گردوغبار بر روی داده‌های فشار تراز دریا اقدام به انجام تحلیل خوشه‌ای در محیط نرم افزار متلب شد. در نهایت 4 الگو استخراج و برای هر الگو یک روز که بیشترین همبستگی را با سایر روزها داشت بعنوان روز نماینده آن الگو انتخاب شد. از بین4 الگو غالب‌ترین الگو با فروان‌ترین رخداد انتخاب، و رخداد 13تا 16 جولای 2016 به عنوان روز نماینده این الگوی غالب مورد برررسی قرار گرفت؛ به این منظور نقشه</strong><strong> ‌</strong><strong>های</strong><strong>سینوپتیک</strong><strong>فشار</strong><strong>و</strong><strong>دمای</strong><strong>سطح</strong><strong>زمین،</strong><strong>تاوایی</strong><strong>و</strong><strong>جریان</strong><strong>جت</strong><strong>در</strong><strong>لایه</strong><strong>زیرین جو،</strong><strong>میدان</strong><strong>باد</strong><strong>و</strong><strong>جهت</strong><strong>جریانات</strong><strong>در</strong><strong>سطح</strong><strong>زمین و نیم رخ</strong><strong>سینوپتیک</strong><strong>ناپایداری</strong><strong>هوا</strong><strong>ترسیم</strong><strong>گردید. نتایج</strong><strong>نشان</strong><strong>داد</strong><strong>منطقه</strong><strong>زابل</strong><strong>به</strong><strong>دلیل</strong><strong>برخورداری از رسوبات ریزدانه رودخانه‌ای و تالابی و قرارگیری</strong><strong>در</strong><strong>حاشیه</strong><strong>غربی</strong><strong>کم‌فشاری که دارای ماهیت حرارتی است و تعامل این کم فشار با پرفشاری که با توجه به موقعیت مکانیش گاها پرفشار ترکمنستان، هندوکش، شمال شرق ایران و شمال دریای خزر نامیده می شود، با ایجاد شیو تغییرات فشاری زیاد،</strong><strong>بیشترین پتانسیل تولید ریزگرد را دارد؛ <strong>این</strong><strong>کم‌فشار</strong><strong>در</strong><strong>لایه</strong><strong>پایینی</strong><strong>جو</strong><strong>با</strong><strong>مکش</strong><strong>گردوغبار</strong><strong>و</strong><strong>حرکت</strong><strong>پادساعتگرد</strong><strong>با</strong><strong>عبور</strong><strong>از</strong><strong>روی</strong><strong>منابع</strong><strong>ریزگرد</strong><strong>در</strong><strong>منطقه</strong><strong>زابل،</strong><strong>مانع</strong><strong>نفوذ</strong><strong>آن</strong><strong>به</strong><strong>عرض</strong><strong>‌</strong><strong>های</strong><strong>پایین</strong><strong>‌</strong><strong>ترتحت تاثیر بادهای120 روزه سیستان</strong><strong>و سبب انتقال بیشتر ذرات ماسه و گردو غبار به سمت افغانستان شده</strong><strong>است.</strong><strong>بنابراین</strong><strong>با</strong><strong>توجه</strong><strong>به</strong><strong>موقعیت</strong><strong>زابل</strong><strong>نسبت</strong><strong>به</strong><strong>این</strong><strong>کم‌فشار</strong><strong>که شدت</strong><strong>آن در</strong><strong>تیرماه</strong><strong>به</strong><strong>اوج</strong><strong>می‌رسد، و آن</strong><strong>را</strong><strong>نسبت</strong><strong>به</strong><strong>سایر</strong><strong>مناطق</strong><strong>تحت</strong><strong>تاثیر</strong><strong>بادهای120روزه</strong><strong>متمایز</strong><strong>نموده، باید</strong><strong>تمهیدات</strong><strong>ویژه</strong><strong>‌</strong><strong>ای</strong><strong>جهت</strong><strong>کاهش</strong><strong>شدت</strong><strong>گردوغبارها،</strong><strong>در</strong><strong>نظر</strong><strong>و در برنامه‌های مقابله با ریزگردها در اولویت قرار گیرد.</strong></strong>