بررسی اثر مدیریت چرای دام بر ویژگی‌های عملکردی خاک و ساختاری اکوسیستم مراتع کوهستانی خوی

Abstract

در پژوهش حاضر، اثر مدیریت چرای دام بر روی ویژگی‌های عملکردی و ساختاری اکوسیستم در مراتع کوهستانی خوی مورد ارزیابی قرار گرفت. برای ارزیابی این ویژگی‌ها، سه سایت مدیریتی دام با شدت‌های چرایی سبک (مرجع) ، متوسط و سنگین در مراتع دیزج بطچی خوی در استان آذربایجان غربی انتخاب شدند. در هر یک از مناطق مذکور با استفاده از روش تصادفی- سیستماتیک در امتداد ترانسکت 50 متری لکه‌های اکولوژیک از هریک از فرم‌های رویش گراس، بوته، فورب و ترکیبی و فضای بین لکه‌ای (خاک لخت) انتخاب و از هر یک از لکه‌ها 5 تکرار جهت امتیازدهی به هر یک از شاخص‌های 11 گانه خاک بر حسب دستورالعمل روش تجزیه و تحلیل عملکرد چشم انداز در نظر گرفته شد شامل؛ پوشش سطح خاک، یقه گیاهان، پوشش نهانزادان، لاشبرگ، وهمچنین منشأ لاشبرگ، شکنندگی پوسته خاک، شدت و نوع فرسایش، میزان لاشبرگ ترکیب شده با خاک، میکرو توپوگرافی سطح خاک، مقاومت پوسته سطح خاک در برابر رطوبت و بافت خاک بودند. در امتداد ترانسکت برداشت داده‌ها و اندازه گیری شاخص‌های ساختاری طول و عرض لکه‌های اکولوژیک انجام شد. در نهایت با استفاده از نرم‌افزار LFA سه شاخص عملکردی خاک مراتع شامل پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر غذایی برای هر یک از لکه‌ها و فضای بین لکه‌ای به دست آمد. نتایج مقایسه آماری میانیگن شاخص‌های مختلف نشان داد که افزایش شدت چرا باعث تغییر در ویژگی‌های ساختاری و عملکردی می‌شود و مناطق مختلف چرایی با یکدیگر از نظر ویژگی­های مورد مطالعه باهم دارای تفاوت معنی‌داری بوده که این تفاوت در تیمارهای چرایی سبک و متوسط جزئی است. به عبارتی افزایش شدت چرا باعث تخریب لکه‌های اکولوژیکی شده و فاصله بین لکه­ها افزایش یافته و تخریب لایه سطحی خاک باعث افزایش فرسایش خاک و در نتیجه کاهش ویژگی‌های عملکردی را به دنبال داشته است. به طوری که اختلاف میانگین ویژگی‌های پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر سایت چرایی کم با متوسط برابر 05/3، 58/4 و 9/6 بوده در حالی که اختلاف میانگین این ویژگی‌ها در سایت‌های چرایی کم و سنگین به ترتیب برابر 26/3، 75/16 و 96/49 است.