مطالعه تنوع مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی شش گونه‌ مرزه <i> Satureja spp</i> در استان آذربایجان‌شرقی

Abstract

DOR:<br /> 98.1000/1735-0891.1398.27.253.54.2.1605.1610<br /> مرزه (<em>Satureja </em>spp.) با داشتن ترکیباتی همانند تیمول و کارواکرول، جایگاه ویژه‌ای در بین گیاهان دارویی دارد. در این پژوهش، نشاء 18 اکسشن از شش گونه مرزه در ایستگاه تیکمه‌داش آذربایجان‌شرقی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار کشت شدند. طی دو سال از صفات مورفولوژی و فیتوشیمیایی یادداشت‌برداری شد. نتایج نشان­‌دهنده تنوع بالای بین و درون ­گونه‌ای بود. از بین گونه‌ها، <em>S. spicigera</em> (اکسشن گنجه گیلان) با بالاترین عملکرد اسانس (4/20 کیلوگرم در هکتار) و <em>S .sahendica</em>(اکسشن زینجناب آذربایجان‌شرقی) با بیشترین درصد استقرار و کوتاه­ترین دوره گل‌دهی سازگارترین گونه‌ها با بیشترین مقدار تیمول شناسایی شدند. مقدار تیمول با صفات وزن سرشاخه گل‌دار و سطح برگ همبستگی مثبت نشان داد. در تجزیه خوشه‌ای، گونه‌ها به سه گروه تقسیم شدند، <em>S.bachtiarica</em> از یزد در گروه یک، <em>S. mutica</em>از خراسان شمالی در گروه دو و گونه‌های سازگار با آب و هوای آذربایجان‌شرقی (<em>S.spicigera</em><em>، </em><em>S. sahendica</em><em>، </em><em>S. atropatana</em>و <em>S. macrantha</em>) در گروه سه قرار گرفتند. در تجزیه به مؤلفه­های اصلی گزینش بر اساس مؤلفه اول منجر به انتخاب گونه‌هایی با عملکرد اسانس بالا و گزینش براساس مؤلفه دوم منجر به انتخاب گونه‌هایی با کیفیت اسانس بالا می‌شود. گروه‌بندی گونه‌ها در نمودار بای‌پلات بر اساس مؤلفه اول و دوم با نتایج خوشه‌ای و پراکنش جغرافیایی همخوانی قابل توجهی داشت. بر اساس نتایج برای مناطق سردسیر می‌توان گونه‌های زودرس یا متوسط‌رس با نسبت برگ و گل به ساقه و سطح برگ بالا را انتخاب کرد و اجزای عملکرد را تا حدی بالا برد که موجب کاهش بازده اسانس نشود.