بررسی تنوع ژنتیکی جمعیت‌های ایرانی علف گندمی بیابانی (Agropyron deserturom) با استفاده از نشانگرهای مورفولوژیکی و RAPD

Abstract

تنوع ژنتیکی 18 جمعیت ایرانی علف گندمی بیابانی (<em>Agropyron desertorum</em>) با استفاده از صفات مورفولوژیکی و نشانگر مولکولی چندشکلی قطعات تکثیر شده تصادفی DNA (RAPD)، مورد ارزیابی قرار گرفت. این جمعیت‌ها از نظر عملکرد بذر و اجزاء آن، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به صورت کشت فاصله‌دار در شرایط کشت آبی طی سال‌های 1385 و 1386 مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه‌های آماری نشان داد که بین جمعیت‌ها از لحاظ همه صفات مورد بررسی اختلاف معنی‌داری وجود داشت. جمعیت 400 (اردبیل) بیشترین عملکرد علوفه خشک (25/9 تن در هکتار) و بذر (89/514 کیلوگرم در هکتار) را داشت. وراثت‌پذیری عمومی عملکرد بذر، طول سنبله و تعداد دانه در سنبله بالا (61/0 تا 52/0=_b²h) بود. وراثت‌پذیری عمومی تعداد ساقه متوسط (27/0=_b²h) بود و سایر صفات وراثت‌پذیری کمی داشتند. همچنین 10 آغازگر اختیاری 10 نوکلئوتیدی از میان 50 آغازگر در مجموع 56 نوار چندشکل با تکرارپذیری بالا تولید کردند. برآورد شاخص تنوع ژنی نی (h) و شاخص شانون (I)، برای تمام مکان‌ها برای همه افراد درون جمعیت‌ها نشان داد که جمعیت‌های 3974 (کرج) و 742 (همدان) به‌ترتیب بیشترین (302/0h= و449/0 = I) و کمترین (146/0h= و 225/0 I=) میانگین سطح تنوع را داشتند. میانگین تنوع درون (<em>H_s</em>) و کل (<em>H_t</em>) جمعیت‌ها، به‌ترتیب 356/0 و 224/0 و میانگین درجه تمایز ژنی (<em>G_st</em>) بین جمعیت‌ها در تمام مکان‌ها 37/0 برآورد شد. نتایج نشان داد که از مجموع تنوع کل، تنوع بین و درون جمعیت‌ها به‌ترتیب 37% و 63% بود. دامنه ضریب تشابه جاکارد بین همه 18 جمعیت‌ بین 19/0 تا 49/0 بود. تجزیه کلاستر براساس داده‌های مولکولی و مورفولوژیکی، مبتنی بر روش ادغام بر حسب متوسط گروه‌ها، جمعیت‌ها را در سه گروه مجزا قرار داد و جمعیت 400 (اردبیل) در هر دو کلاستر به تنهایی در گروه اول قرار گرفت. آزمون مانتل نشان داد که همبستگی ماتریس تشابه داده‌های مولکولی حاصل از نشانگرهای RAPD و ماتریس فاصله داده‌های مورفولوژیکی غیر معنی‌دار بود. با توجه به نتایج این تحقیق در شرایط آزمایش کنترل شده، نشانگرهای RAPD می‌‌توانند وسیله‌ای مناسب و مؤثر در ارزیابی تنوع ژنتیکی بین جمعیت‌های <em>A. desertorum</em>باشند.