جایگاه عرف در حقوق شهروندی

Abstract

فقها و حقوقدانان نقش و اعتباری خاص برای «عرف» قائل بوده و برای آن تعابیر و جایگاه ویژه­ای مد نظر قرار می­دهند. بی­تردید عرف­ها، سنت­ها و رسوم به تدریج به ارزش­های اجتماعی تبدیل شده و یا موجب شکل­گیری آنها می­گردند. با تحول در متغیرهای عرف مانند شرایط زیستی انسان­ها، پیشرفت سطح زندگی، تحولات فرهنگی و اندیشه­های جدید و ... میزان اثرگذاری آن بر موضوعات مختلف همچون حقوق شهروندی افزایش می­یابد. این مقاله سعی نموده­است نقش مکمل «عرف» به عنوان یکی از منابع تأثیرگذار بر قواعد حقوقی جامعه و ارتباط آن با «حقوق شهروندی» را مورد بررسی قرار دهد. عرف از یک سو می­تواند نقشی ایجابی در شکل­گیری حقوق شهروندی ایفا نموده و در مواردی که قوانین نمی­توانند تمام حوایج مردم را پیش­بینی نمایند به یاری آمده و به تکمیل، رفع اجمال و تفسیر آن می­پردازد و گاه قانون­گذار با اندک تغییر و تصرف بر عرف لباس قانونی می­پوشاند. از سویی دیگر نیز می­تواند مانعی برای تحقق آن یا نقش سلبی داشته­باشد؛ در اینگونه موارد قانون با ورود خود عرف را نسخ کرده و آن را مطرود می­نماید. به­عبارت دیگر تازمانی­که لزوم توجه به حقوق شهروندی به­هنجار مسلط مردم تبدیل نشود، ساز و کارهای حقوقی راه دشواری را برای رهیافت از آن پیش­رو خواهند داشت.