روند‌ معناسازی در تقابل تهیدستان شهری و دولت: مطالعه شهر تهران 1358-1345

Abstract

تهیدستان شهری از ابتدای قرن بیستم تا کنون در تغییر چهره شهر تهران موثر بوده‌اند. با این وجود بررسی ابعاد و کیفیت تاثیر‌گذاری این گروه با دشواری روبه‌رو است. کنش تهیدستان شهری جز در مواقعی خاص کنشی سازماندهی شده نیست و یا تهیدستان از طریق رسانه‌‌ها، مطالبات خود را به عنوان یک کل واحد با هویت مشخص به گوش جامعه نمی‌رسانند. نادیده ماندن کنش این گروه اجتماعی این را برای طرح یکی از پرسش‌های بنیادی این مقاله فراهم می‌سازد: تهیدستان شهری گروهی فعال‏اند یا منفعل و واکنش محور؟ هدف این مقاله تبیین فعال بودن کنش تهیدستان شهری با استفاده از صورت‌بندی رابطه این گروه و دولت بر مبنای کشمکشی گفتمانی است. هم‌چنین تلاش کردیم تا نشان دهیم چرا تحلیل گفتمان می‌تواند روشی مناسب برای تحلیل جنبش تهیدستان شهری باشد. با توضیح تقابل تهیدستان شهری و دولت کوشیده‌ایم تا به جای توضیح کنش این گروه بر مبنای ضرورتی صرفا اقتصادی، آن را از جنبه سیاسی-فرهنگی نیز تحلیل کنیم. برای نشان‌ دادن رابطه دولت و تهیدستان شهری از آرای لوفبور، برای تحلیل استراتژی‌های فعالانه کنش تهیدستان شهری از نظریه تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه (رویکردی غیر ذات‌گرا) و برای ارائه تاریخی مختصر از شیوه‌های کنش تهیدستان در تهران عمدتا از آثار آصف بیات بهره‌ گرفته‌ایم. روش مورد استفاده در این پژوهش، روش اسنادی تاریخی است. این پژوهش محدود به شهر تهران و بازه زمانی 1358-1345 است. علت انتخاب این بازه، تاثیر انقلاب بر تقابل میان دولت و تهیدستان و تحلیل آن بر مبنایی گفتمانی است.