اثرات تغییر کاربری اراضی بر رسوب‌دهی حوضه کوهدشت با استفاده از تکنیک منشایابی رسوب

Abstract

تولید رسوب از مهم­ترین مسائل زیست­محیطی حوزه­های آبخیز است که بشدت حیات انسانی و زندگی جانوری را تحت تأثیر قرار می­دهد. بنابراین حفاظت خاک و مبارزه با فرسایش از ضروری­ترین اقداماتی است که بایستی به آن توجه شود. با توجه به این که عوامل مختلفی مانند تغییر کاربری اراضی می­تواند بر میزان رسوب‌دهی حوضه­ها اثر گذارد، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر تغییر کاربری اراضی بر رسوب‌دهی حوضه کوهدشت واقع در غرب استان لرستان انجام گرفت. به این منظور ابتدا تغییرات کاربری با استفاده از تصاویر ماهواره­ای بررسی و سپس میزان دبی رسوب با استفاده از داده­های دبی جریان و غلظت رسوب ایستگاه هیدرومتری کشکان افرینه در خروجی حوضه محاسبه شد. سهم هر یک از کاربری­های اراضی در تولید رسوب با استفاده از تکنیک منشایابی رسوب بر اساس مدل عدم قطعیت Bayesian برآورد شد. نتایج نشان داد، تغییر کاربری از مرتع و جنگل به کشاورزی قابل‌توجه بوده به‌طوری‌که از سال 1361 تا سال 1395 به ترتیب حدود 49 و 8/24 درصد از زمین­های مرتع و جنگل کاهش‌یافته و 5/47 درصد به زمین­های کشاورزی اضافه‌شده است. نتایج بررسی داده­های ایستگاه هیدرومتری کشکان افرینه نشان داد، میانگین دبی رسوب از 954/5 تن در روز منتهی به سال 1361 به میانگین 079/7 تن در روز منتهی به سال 1395 رسیده است. نتایج مدل منشایابی رسوب نیز نشان داد اراضی کشاورزی بیشترین سهم را در تولید رسوب منطقه دارد. سهم (عدم قطعیت ۵ تا ۹۵ درصد) هر یک از منابع کشاورزی، مرتع و جنگل در تولید رسوب به ترتیب برابر با 95 (99-86)، 3 (12-0) و 9/0 (3-0) درصد و ضریب اهمیت نسبی هرکدام از این منابع به ترتیب برابر با 5/1، 28/0 و 03/0 محاسبه شد. این نتایج نشان می­دهد، مهم­ترین عامل در افزایش دبی رسوب، تغییر کاربری از مرتع و جنگل به کشاورزی است.