بررسی انطباق ساختار روش زمین‌خاک‌شناسی با سامانه رده‌بندی خاک در مدل‌های خاک- نمای‌سرزمین با استفاده از احتمالات شرطی

Abstract

نقشه‌های خاک، پایه و اساس بسیاری از پژوهش‌ها و برنامه‌ریزی‌های مرتبط با محیط­زیست و منابع طبیعی هستند. روش‌های گوناگون جداسازی واحدهای خاک می‌کوشند مرزبندی‌های هرچه خالص‌تری ایجاد کنند. یکی از این روش­ها که دارای ساختاری سلسله مراتبی است روش زمین‌خاک‌شناسی (ژئوپدولوژی) می‌باشد که آن را هم‌تراز ساختار سلسله مراتبی سامانه رده‌بندی خاک می‌دانند. از آنجا که ارتباط کمّی این دو ساختار با هم کمتر مورد توجه قرار گرفته است در این پژوهش با استفاده از احتمالات شرطی به بررسی کمّی رابطه خاک-زمین­نما پرداخته شده و صحت انطباق این دو ساختار آزمون گردیده است. برای این منظور واحدهای زمین‌ریخت‌شناختی منطقه شرق اصفهان جداسازی شدند و تعداد 191 نقطه مطالعاتی بررسی و تجزیه و تحلیل گردید و احتمال شرطیِ وجود هر خاک به شرط مشاهده زمین‌ریخت‌های مختلف به­دست آمد. نتایج به طور کمّی نشان دادند خاک‌های منطقه مطالعاتی کمتر تحت تأثیر عامل خاک‌ساز "مواد مادری" قرار گرفته‌اند و یا اینکه عوامل دیگر تأثیرگذاری بیشتری داشته و نقش مواد مادری را کم رنگ نموده‌اند. همچنین بین واگرایی و یا هم­گرایی خاک­ها در خلال سلسله مراتب روش زمین‌خاک‌شناسی با سطوح رده‌بندی رابطه نزدیکی وجود دارد و در هر سطح زمین‌خاک‌شناختی از سطح رده به سمت سطح فامیل، واگرایی یا تفرق خاک‌ها افزایش می‌یابد. با این وجود، هم‌ارز بودن سطوح رده‌بندی با سطوح زمین‌ریخت‌شناختی به نظر درست نمی‌آید و سطح زمین‌ریخت دقّت کافی برای جداسازی فامیل خاک را ندارد و در بهترین حالت سطح زمین‌ریخت برای جداسازی خاک‌ها در سطح زیرگروه مناسب است. بنابراین پیشنهاد می‌شود در روش زمین‌خاک‌شناسی برای جداسازی فامیل خاک­ها طبقات ریزتری مانند «فاز سطح زمین‌ریخت» بکار برده شود که در آن به مواردی چون جهت یا شکل شیب، نوع و تراکم پوشش گیاهی و غیره توجه گردد که در سطوح بالاتر واحدهای زمین‌ریخت‌شناختی مد نظر قرار نگرفته‌اند.