پاسخ ابن‏‏سینا به پارادوکس عنایت الهی و وجود شرّ در عالم

Abstract

مقوله شرّ از بزرگ‏ترین چالش‏هایی است که در طول قرون متمادی توجه فیلسوفان الهی را به خود جلب نموده است. وجود شرّ در جهان به عنوان نقضی بر حکمت یا وحدت، و حتی بر وجود خدا از سوی برخی فیلسوفان ملحد، و یا برخی متألّهان شکّاک مطرح شده است. این مسئله آنگاه عیان‏تر رخ می‏نماید که خداوند به صفاتی از قبیل عدالت، خیرخواهی و مهربانی متصف شود و یا خلقت عالم بر اساس علم عنائی حق، توجیه گردد. مقاله حاضر در صدد است تا با بررسی آثار ابن‏سینا، نحوة نگرش وی به مسئله شرّ و نیز پاسخ‏ها و راه‏حل‏های او در این زمینه را مورد بازبینی قرار دهد. از دیدگاه ابن‏سینا، وجود انواع طبیعی و بشری شرّ، لازمه مراتب هستی است و حذف آن منجر به انقلاب در ذات اشیاء و یا حذف بخش‏های زیادی از عالم خواهد گردید و این هر دو، خود نوعی شرّ و نقص در خلقت محسوب می‏شوند، شرّی که به مراتب از شرّ مورد سؤال بدتر است. بر این اساس، بین وجود شرّ و حکمت و علم عنائی الهی، هیچ منافاتی وجود ندارد.