محمد ارکون و آسیب‌های عقل دینی

Abstract

مبحث عقلانیت همواره یکی از موضوعات چالش برانگیز در میان نحله‌های مختلف فلسفی-کلامی اسلامی و حتی غیر اسلامی است. فضا و شرایط متفاوت حاکم بر هر نحله فکری، برداشت‌ها و تفاسیری متفاوت از جایگاه عقل و عقلانیت به دست می‌دهد که برخی را دچار افراط و برخی را گرفتار تفریط کرده است. محمد ارکون با گزینش جانب افراط شأن عقل را تا حد حاکمیت مطلق بر زندگی بشر بالا برده و بی توجهی به آن را از علل اصلی انحطاط مسلمین برمی‌شمارد. او برای انجام رسالت علمی خود در نقد عقل اسلامی از دو روش آسیب‌شناختی و تطبیقی بهره می‌گیرد. به نظر او آسیب‌های عقل دینی مانند فراتاریخی بودن، نقش اسطوره‌ای داشتن، ناسازگاری با ایمان، عصبیت و دگماتیک بودن و ... موجب انحطاط و عقب افتادگی مسلمانان شده است. تلقی او از عقل دینی در قالب عقل غالب در جهان اسلام و بی‌توجهی به ویژگی‌ها و امتیازات و کارکردهای عقلانیت اسلام اصیل، باعث اشتباه او در آسیب‌شناسی عقل دینی شده است.