چیستی عقل در عقل‌گرایی معتزله

Abstract

جریان فکری اعتزال که در آغاز قرن دوم هجری پدیدار شد، عقل‌گرایی را مبنای فکری خویش قرار داد و با پذیرش حجیّت عقل، قلمرویی وسیع در حوزه نظر و عمل برای آن ترسیم نمود. این جریان فکری، عقل را در معنایی جدید، بازتعریف کرد تا با نظام کلامی و تکلیف‏محور سازگار باشد. البته عقل در این نظام معرفتی، ماهیتی متفاوت با ماهیت عقل در نظام‌های فلسفی و حتی پاره‌ای دیگر از نظام‌های کلامی دارد. فارغ از اختلافات موجود در این مسأله، عقل از نگاه بیشتر معتزلیان مجموعه‌ای از دانش‌ها است که پس از حصول آنها، دارنده‌اش عاقل خوانده می‌شود. نوشتار حاضر کاوشی مختصر برای تبیین این مساله است.