بررسی رویکرد عقلانی معتزله در اعتقادات

Abstract

<strong>روش معتزلیان در بحث، روش عقلی بود. این روش به دو قسمِ فلسفی و غیر فلسفی تقسیم می‏گردد. سوال این است که معزلیان به کدام یک از این دو پایبند بودند؟ بررسی آثار به جای مانده از معتزله حکایت از این دارد که آنها در این مسئله یکسان عمل نکرده‌اند؛ گروهی از آنها از روش عقلی غیر فلسفی و گروهی دیگر از روش عقلی فلسفی بهره جسته‏اند. به عقیده برخی از متفکران، معتزله عقل را فراتر از مسلمات دینی می­نشاندند، اما این سخن با واقعیات مطابقت ندارد. چه اینکه معتزله در عین حال که به عقل و عقلگرایی اعتماد کامل داشتند، اما هرگز آن را بر مسلمات دینی مقدم نمی‏داشتند. آنها عقل فقط را درمواردی که هیچ راهی جز تمسک به عقل در میان نباشد بر نقل مقدم می‏داشتند و در همین عرصه اگر تعارضی بین عقل و نقل حاصل می‏شد، عقل را مقدم کرده‏ و در حد امکان ظاهر نقل را تأویل می‏بردند تا با حکم صریح عقل سازگار افتد. اما آنجا که وحی نظر مسلّم دین را بیان کرده، این چنین نبوده که معتزلیان فهم عقل را بر امر مسلّم وحیانی مقدم بدارند. </strong>