نگاهی ایرانی به فهم موانع و ناکامی در روابط تهران - باکو

Abstract

روابط آذربایجان با ج. ا. ایران تحت تأثیر وجهه آن به عنوان کشوری شیعی و تحت حاکمیت یک دولت سکولار فعال شکل گرفته است. در این میان، بیش از آنکه عوامل جغرافیا، مذهب و قومیت باعث تقویت روابط شده باشد، از آن ممانعت کرده است. این کشور در اغلب مواقع، نقش مخالف ایران را در منطقه ایفا می­کند و به­رغم جمعیت عمدتاً شیعه، حکومتی غربگرا دارد و شدیداً تلاش می­کند تا به آن چیزی که ایران نیست، تبدیل شود. بررسیِ کلیِ روابط خارجی آذربایجان در ارتباط با ایران نشان می­دهد که این روابط عموماً مبتنی بر حسن همجواری بوده و از نظر تجاری در سطحی نه چندان مطلوب قرار دارد؛ اما در کنار آن، به لحاظ سیاسی و همچنین از بعد امنیتی دارایِ چالش­هایی بوده است. عوامل و دلایل متعددی در این ارتباط دخیل و موجبات واگرایی دو کشور را در قالب یک نظام معنایی منفی فراهم آورده است. اما در این مقاله، مشخصاً از «زاویۀ دید ایران» به این روند نگریسته می‌شود و در این راستا، مسائلی همچون قوم­گرایی، برخی تحرکات ضدایرانیِ باکو، چالش‌های رژیم حقوقی و نظامی­گری در قلمرو خزر، و همکاری­های پر ابهام آذربایجان با اسرائیل و همچنین آمریکا از جمله عوامل مؤثر در این قضیه محسوب می­شوند که ایران نیز نسبت به آنها حساسیت ویژه­ای دارد. نظر به این مهم، مقالۀ حاضر، ضمن بررسیِ متغیرهای اثرگذار در ناکامی روابط دو کشور، به‌گونه­ای توصیفی - تحلیلی به واکاوی و تبیین مجموعه عوامل مورد ادعا در این خصوص می­پردازد