مواضع گفتمانی و جهت گیری های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

Abstract

با تغییر دولت‌ها در جمهوری اسلامی ایران مشاهده می‌شود که سیاست‌های خرد و کلان آنها در سطح ملی، منطقه‌ای و بین المللی با چرخش‌های مشخص و غیرقابل انکاری همراه است، در حالی که این دولت‌ها در یک گفتمان کلان و فراگیر انقلاب و جمهوری اسلامی ایران قرار دارند. چنین چرخشی در رویکردها ایجاب می‌کند که به این مسئله پرداخته شود که دولت‌ها بر کدام مبنا رفتار کرده و چه عواملی آنها را به سمت سیاست‌های متفاوت سوق می‌دهد. آیا پیش‌زمینه‌های فکری که برآمده از دیدگاه‌های هویتی و تاریخی است، نقشی در این تفاوت رویکردها دارد یا اینکه تنها بر اساس ملزومات جاری داخلی و بین‌المللی چنین تفاوت‌هایی ایجاد می شود؟ در بررسی این مقاله که سال‌های 1376 تا 1394 را در برمی‌گیرد،‌ عنوان می‌شود که دلایل اصلی تفاوت تصمیمات و رویکردها در حوزه سیاست خارجی بیش از هر چیز برآمده از دیدگاه‌های هویتی و مبانی فکری شکل‌گرفته در طول تاریخ گذشته است که در دولت‌ها نمایان می‌شود. بنابراین این مسئله بسیار مهم است که یک دولت که بر محوریت رئیس جمهور شکل می‌گیرد، از کدام رگه‌های هویتی و تاریخی ایران تاثیر پذیرفته که به سیاست‌های جاری آن طی دوره‌ای که روی کار است، تبدیل می‌شود. با توجه به اینکه ایران از زمینه‌های فکری، هویتی و تمدنی گوناگونی شکل گرفته،‌ تاثیر هر یک از این دوره ها (ایران باستان، دوره اسلامی-شیعی و مدرن - معاصر) بر دولت‌ها می‌تواند سیاست‌های متفاوتی را شکل دهد. البته این تاثیرپذیری نسبی است و هیچ دولتی را نمی‌توان جستجو کرد که خالی از هر یک از مبانی فکری و هویتی این سه باشد. از این‌رو مسئله مهم این است که در کدام‌یک از دولت‌ها، کدام زمینه‌های فکری و هویتی محوری است و ریشه عمیق‌تری دارد و رفتارهای سیاسی اصلی را تعیین می‌کند. بخش تئوری این مقاله گفتمان، انتخاب شده تا تفاوت رویکردی دولت‌های شکل‌گرفته از سال 1376 تا 1394 با چشم‌انداز مناسب‌تری ارائه و بر همان مبنا ریشه‌های هویتی متنی-حاشیه‌ای دولت‌ها نیز نمایان شود. بر این مبنا سوال اصلی مقاله این است که «سیاست‌های هویتی دولت‌ها چه نقش و تاثیری بر رویکردهای سیاست خارجی ایران بین سال‌های 1376 تا 1394 داشته اند؟» فرضیه نیز بر این مبنا است که «سیاست های هویتی دولت ها، متاثر از پیشینه و هویت تاریخی و گرایشات و مواضع گفتمانی متفاوت بین سال های 1376 تا 1394 باعث اتخاذ رویکردهای متفاوت در سیاست خارجی ایران شده اند.»