محبت و دوستی و نسبت آن با سرمایه اجتماعی در آرای حکمای اسلامی

Abstract

ایده سرمایه اجتماعی در اندیشه مدرن، مبتنی بر «دوستی فایده‎گرا» و مناسبات «سودمحورانه» است و سرمایه اجتماعی شکل‎گرفته بر پایه چنین مناسباتی، شکننده است. سنخ‎شناسی دوستی و محبت در آرای حکمای اسلامی و ظرفیت‎سنجی آن برای صورت‎بندی الگویی جای‎گزین برای سرمایه اجتماعی فایده‎گرایانه، مسئله این مقاله است. سؤال این است که چه نسبتی بین مفهوم دوستی و محبت مطرح‎شده در اندیشه حکمای اسلامی و سرمایه اجتماعی برقرار است؟ ازاین‎رو هدف اصلی مقاله ارزیابی انتقادیِ دوستیِ فایده‎محور و سرمایه اجتماعی ابتنایافته بر این نوع دوستی و نیز فهم مفهوم دوستی مطرح‎شده در آرای حکمای اسلامی از منظر سرمایه اجتماعی است. در این مقاله از روش تحلیلی / تطبیقی، به معنای روشی که از طریق آن مجموعه‎ای از افکار و اندیشه‎ها بررسی و با مقایسه آنها به‎صورت کیفی نتیجه‎گیری می‎شود، استفاده شده است. بر اساس یافته‎های تحقیق، سه سطح دوستی در آرای حکمای اسلامی قابل طرح است: «دوستی به‎مثابه فضیلت»، «دوستی به‎مثابه ابزار احراز سعادت» و «دوستی به‎مثابه جهان‎بینی اخلاقی». هر سه نوع دوستی، دارای وجوه تعالی نسبت به دوستی‎های فایده‎گرایانه‎ای است که اساس سرمایه اجتماعی مدرن را شکل می‎دهند. الگوی دوستی و روابط محبت‎آمیز شکل‎گرفته بر پایه مناسباتِ سه‎گانه دوستی مکنون در آرای حکمای اسلامی، از ظرفیت لازم برای محکم کردن پایه‎های سرمایه اجتماعی برخوردار است.