زبان مخفی اَرّانَجی یا قَرقَه‌دیلی در مناطق تات‌نشین خلخال

Abstract

از منظر جامعه‌شناسی زبان، یکی از پدیده‏های زبانی قابل توجه هر جامعه‏ای چگونگی شکل‌گیری زبان‌های مخفی و توصیف ساختار آن‌هاست. زبان مخفی به زبان یا گویش هر گروه اجتماعی اطلاق می‏شود که اعضای آن تمایل به پنهان نگه داشتن محتوای کلام خود از گروه دیگر یا به طور کلی، از اکثریت جامعه نشان می‏دهند. از چند دهة قبل در برخی از روستاهای شهرستان خلخال، از توابع استان اردبیل، در میان مردانی که برای نجاری به شمال کشور می‌روند، زبانی معروف به قَرقَه‌دیلی یا اَرّانجی رایج شده‌ است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که قرقه‌دیلی چگونه زبانی است، به چه قصدی ایجاد شده و ویژگی‌های ساختاری آن کدام است؟ داده‌های این پژوهش به روش میدانی از مردان میان‌سال دو روستای لِرد و کَرنَق از طریق مصاحبه به دست آمده‌ است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که قرقه‌دیلی یک زبان مخفی است که برای حفظ اسرار شغلی به‌کار می‌رود و از نظر آواشناسی، ساختواژه و نحو همانند زبان تاتی در همان مناطق است، ولی از نظر واژگانی با آن متفاوت است. غیر از واژه‌های تاتی که در این زبان معنای مخفی به خود گرفته‌اند، واژه‌هایی از ترکی آذربایجانی نیز در آن یافت می‌شوند. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد تعداد زیادی دشواژه (تابو) و الفاظ جنسی در این زبان وجود دارد که علت کثرت آن‌ها تک‌جنسیتی بودن این کارگران و نیز دوری آن‌ها از خانواد‌ه‌‌ بوده‌است.