نفایس صندوق‌ها و ضریح‌های حرم مطهر رضوی از عصر صفوی تا دورۀ معاصر

Abstract

صندوق و ضریح در فرهنگ مسلمانان نمادی از مضجع بزرگان دین، رجال و مشاهیر شناخته می‏شود و در بیشتر موارد القاکنندۀ امری مقدّس است. همین امر سبب شده است این سازه‌ها کمتر از جنبۀ تاریخی و هنری، بررسی شوند. با اینکه اجزای تشکیل‏دهندۀ این نماد‌ها، مشخص بوده و بر نحوۀ ساخت آن‌ها اصول خاصی حاکم است؛ امّا در مقاطعی، اشیای دیگری بر صندوق‌ها و ضریح‌ها افزوده شده که از شاکلۀ اصلی آن‌ها نبوده است. هدف این پژوهش، شناسایی، معرفی و تجزیه و تحلیل این اشیا و وسایل در صندوق‌ها و ضریح‏های حرم رضوی است. در این نوشتار به شیوه توصیفی_ تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه‌ای و آرشیوی تلاش شده است تصویری کامل از ویژگی‏های انواع نفایس منصوب و منضم شده به صندوق‌ها و ضریح‌های مرقد امام رضا7 ارائه شود و شناختی از واقفان، بانیان، اهداکنندگان، سازندگان و هنرمندان این آثار به دست آید. مهم‌ترین یافته‏های این پژوهش نشان می‏دهد قدیم‌ترین شیء نفیس نصب‏شده در صندوق‌ها به قرن هفتم هجری و قدیم‏‌ترین وسیلۀ منصوب بر ضریح‌ها به قرن دوازدهم هجری می‏رسد. در میان نفایس گوناگون که به صورت دائمی بر صندوق‌ها و ضریح‌ها قرار گرفته، نصب انواع قبّه‌، پرشمارترین مورد بوده و بیشترین و متنوّع‌ترین اشیا بر ضریح فولادی در دورۀ شاه سلطان حسین صفوی، نصب بوده است.