توسعه روشی برای اندازه‌گیری عدالت در سامانه‌های حمل‌ونقل همگانی شهری

Abstract

مقاله حاضر به توصیف و توسعه روش محاسبه میزان برقراری عدالت در توزیع خدمات حمل­ونقل همگانی در عرصه شهری می‌پردازد. به این منظور، با تلفیق دسترسی و تحرک، مفهوم توان اتصال (connectivity power) به‌عنوان منفعت اصلی حاصل از سامانه حمل‌ونقل همگانی برای شهروندان معرفی و محاسبه شده‌است. میزان اتصال یک ایستگاه تابعی از ویژگی‌های کارکردی (فرکانس، سرعت، تعداد ایستگاه تا پایان خط) خطوط گذرنده از آن است. عدالت عمودی نیز به‌عنوان رویکردی متناسب با ذات مساله انتخاب و شرح داده‌شده است. عدالت عمودی بمعنی توزیع منافع حمل‌ونقل همگانیدر پهنه شهری بر اساس میزان نیاز شهروندان است. تعداد افراد ساکن فاقد خودروی شخصی بعنوان شاخص نیاز یک ناحیه ترافیکی به خدمات حمل­ونقل همگانی در نظر گرفته شد. . ضریب همبستگی رتبه‌ای اسپیرمن برای سنجش وضعیت هر ناحیه و ضریب جینی برای سنجش وضعیت کلی شهر مورد استفاده قرار گرفتند. سپس وضعیت توزیع تسهیلات حمل‌ونقل همگانی با توجه به نیاز ساکنین هر ناحیه در سه مقطع زمانی سال پایه (وجود خطوط عادی اتوبوس متناظر با وضعیت 5 سال قبل اصفهان)، سال فعلی ( وضعیت موجود فعلی شهر اصفهان شامل سامانه‌ی اتوبوس‌رانی، خط یک BRT و ایستگاه‌های فعال در بخشی از خط 1 مترو) و سال افق (5 سال آینده، تکمیل پروژه‌های BRT و بهره­برداری کامل از خط یک مترو) مورد ارزیابی قرار گرفت. به این منظور نواحی شهری بر حسب میزان ارائه توان اتصال و نیز میزان نیاز مرتب شدند و این دو فهرست برای هر مقطع زمانی مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که اگر چه در وضعیت موجود شرایط بهتر از سال پایه است، وضعیت با عدالت فاصله معنی‌داری دارد. تکمیل خطوط اتوبوس تندرو و خط 1 مترو باعث بهبود معنی‌دار شرایط از منظر توازن عرضه و تقاضا خواهد شد اما ضریب جینی را بهبود نخواهد داد. همچنین نواحی دارای اولویت برای توسعه خدمات تعیین شدند.