بررسی تأثیر نهاد‌سازی در تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران از منظر رهیافت نهادی

Abstract

بقا و یا شکست انقلاب‎ها یکی از موضوعات مورد علاقه جامعه‌شناسی سیاسی است. این مقاله به دنبال بررسی نقش نهادسازی در استمرار انقلاب اسلامی و ایجاد ثبات در نظام جمهوری اسلامی ایران است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولان انقلابی برای کنترل وضعیت نابسامان کشور به فکر تأسیس نهادهای انقلابی افتادند. این کار در کنار سازمان‌دهی امور، ضمن جلب مشارکت مردم در اداره کشور، پشتوانه مردمی نظام انقلابی را به نمایش می‌گذاشت. مهم‌ترین نهادسازی در جمهوری اسلامی ایران، تأسیس نهاد ولایت فقیه بوده است. این نهاد ابتکاری و بسیار مهم، علاوه بر این‌که به‌طور رسمی بر اساس قانون اساسی با سه قو مقننه، مجریه و قضائیه در تعامل است، از سوی دیگر خود این نهاد کلیدی، نهادساز است و بر اساس مصالح نظام اسلامی و نیازمندی‌های آن، به نهادسازی پرداخته و نهادهای سیاسی مثل شورای انقلاب اسلامی، دولت موقت، نهادهای نظامی- امنیتی مثل کمیته‌های انقلاب اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نهادهای اقتصادی مثل بنیاد مستضعفان، جهاد سازندگی و کمیته امداد امام خمینی، نهادهای قضایی مثل دادگاه انقلاب اسلامی و نهادهای علمی- فرهنگی مثل دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های جدید را تأسیس کرده است. این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال اصلی است که مبانی نهادسازی در جمهوری اسلامی و تأثیر آن در ایجاد ثبات سیاسی و مهار بحران‌ها چیست؟ در پاسخ به سؤال فوق، فرضیه اصلی به این شرح مطرح شده است که مبتنی بر اندیشه ولایت فقیه و قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران اقدام به نهادسازی‎ در ابعاد مختلف سیاسی، نظامی، امنیتی، اقتصادی، قضایی و علمی کرده و این نهادها موجب مهار بحران‌های داخلی و خارجی نظام جمهوری اسلامی ایران شده است. روش نهادگرایی، روش منتخب برای تبیین موضوع این مقاله است. رهیافت نهادی به عنوان یکی از ستون‌های اصلی علوم سیاسی، بر قواعد، رویه‌ها و سازمان‌های رسمی حکومت تمرکز می‌یابد