نقش راهبرد رسانه‌ای در شکل‌گیری جنبش‌های نوین اجتماعی در خاورمیانه‌ عربی و شمال آفریقا از منظر ژئوپلیتیک عمومی

Abstract

فرایندهای تصمیم سازی، ساخت قدرت و مناسبات دولت ـ ملت (در حوزه مشروعیت‌بخشی و مشروعیت ‌زدایی) از رابطه قدرت میان دولت و ملت، به‌عنوان دو جزء بنیادی یک واحد سیاسی مدرن، متأثر است؛ ازاین‌رو همواره، نوعی هماوردی ژئوپلیتیکی میان نهاد دولت و ملت در جریان است که بسته به نوع رقابت، شکل (فرم) نظام سیاسی را متأثرخواهد‌کرد. نقش‌آفرینی عرصه عمومی و ملت‏ها تحولی است که در ادبیات ژئوپلیتیک از آن با عنوان ژئوپلیتیک عمومی یادمی‌شود. ژئوپلیتیک عمومی با تعریف منتقدانه، به بررسی روابط قدرت مؤثر در شکل‌گیری ادراک ‌های ژئوپلیتیکی افراد و گروه‌ها در پیوند با رسانه می‌پردازد؛ دراین‌میان، تحولات سیاسی کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه عربی طی چند سال گذشته (هرچند)، هریک ویژگی های خاص خود را داشته و بسیاری از حکومت ها سرنگون شده اند اما نمی توان در قالب ادبیات سنتی انقلاب به واکاوی تحولات یادشده پرداخت؛ ازاین‌رو، این نوشتار با رویکردی تبیینی و با روش توصیفی- تحلیلی، درصدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که «از منظر ژئوپلیتیک عمومی، چه عاملی به وقوع جنش های اجتماعی و ساختارشکن خاورمیانه و شمال آفریقا منجرشده‌است؟»؛ در پاسخ، این فرض را مطرح‌کرده ایم که شکل‌گیری جنبش‌های خاورمیانه عربی و سرنگونی نظام‌های اقتدارگرا و ناکارآمد عربی، در تقابل میدان‌های قدرت میان دو حوزه نخبگان حکومتی و لایه‌های مردمی یک ساخت سیاسی ریشه‌دارد که دراین‌راستا رسانه‌ها نقشی اساسی ایفاکرده‌اند؛ بنابراین از منظر ژئوپلیتیکی، تحولات یادشده، درنتیجه رویارویی‏ها و تنش‏های حوزه ژئوپلیتیک عمومی و حوزه ژئوپلیتک دولت‌محور (خاص) شکل‌می‌گیرند.