ارزیابی تحمل خشکی هیبرید بین‌گونه‌ای و چند ژنوتیپ‌ گلرنگ با استفاده از شاخص‌های مقاومت به خشکی

Abstract

مطالعه‌ای با هدف ارزیابی تحمل خشکی ژنوتیپ‌های حاصل از تلاقی بین‌گونه‌ای در مقایسه با ارقام تجاری گلرنگ در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک نجف‌آباد به‌صورت طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار و در دو سطح رطوبتی به‌عنوان محیط (نرمال و تنش 90% تخلیه رطوبتی) انجام شد. 5 ژنوتیپ گلرنگ شامل A82 (هیبرید بین‌گونه‌ای (گلرنگ زراعی <em>Carthamus tinctorius</em> L. با گونه وحشی <em>C. oxyacanthus</em>) گلرنگ در نسل F₇)، کوسه (توده)، گلدشت، C₁₁₁ و Ac-stirling (به‌عنوان ژنوتیپ‌های تجاری گلرنگ و شاهد) در هر محیط در قالب طرح بلوک کامل تصادفی کشت شدند و هفت شاخص مقاومت به خشکی شامل شاخص تحمل به خشکی (STI)، شاخص تحمل (TOL)، شاخص حساسیت به خشکی (SSI)، شاخص میانگین تولید (MP) و میانگین هندسی بهره‌وری (GMP)، <em> </em>و <em> </em>(به‌ترتیب عملکرد یک ژنوتیپ در شرایط تنش و عدم تنش)، برای هر ژنوتیپ براساس عملکرد دانه تحت شرایط تنش و عدم تنش محاسبه گردید. نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد ژنوتیپ‌های مورد بررسی از نظر همه صفات تفاوت معنی‌داری با هم داشتند. تنش خشکی تأثیر معنی‌داری بر صفات قطر غوزه، تعداد غوزه در بوته، تعداد دانه در غوزه، وزن دانه در غوزه و عملکرد دانه داشت. نتایج مقایسه میانگین صفات نشان داد میانگین ژنوتیپ‌های شاهد از نظر صفات وزن هزار دانه، وزن دانه در غوزه، عملکرد دانه در بوته و عملکرد دانه در واحد سطح با جمعیت A82 در هر دو شرایط محیطی تفاوت معنی‌داری نداشتند. تجزیه به مؤلفه‌های اصلی نیز نشان داد که مؤلفه اول و دوم مجموعاً 91 درصد از تغییرات بین شاخص‌های تحمل به خشکی را توجیه کردند. مؤلفه اول 67 درصد از تغییرات و مؤلفه دوم 24 درصد از تغییرات را توجیه نمود. تجزیه بای‌پلات بر اساس شاخص‌های GMP، STI و MP، جمعیت A82 و گلدشت را به‌عنوان بهترین ژنوتیپ متحمل به خشکی معرفی کرد. ژنوتیپ A82 که حاصل تلاقی بین‌گونه‌ای گلرنگ زراعی (<em>Carthamus tinctorius</em> L.) با گونه وحشی <em>C. oxyacanthus</em> است دارای عملکرد بالای دانه در هر دو شرایط تنش و عدم تنش در مقایسه با ارقام تجاری گلرنگ بود. بنابراین احتمالاً می‌توان این ژنوتیپ را در برنامه‌های آتی اصلاحی تحمل به تنش خشکی گلرنگ به‌کار برد.