سیر تکوین سبک‌های معماری ایران مبتنی بر نظریه‌ی شاخصه‌های ساختارهای زنده‌ی معماریِ سالینگاروس

Abstract

یکی از روش‌های بررسیِ سیر تاریخیِ تکوینِ سبک‌های معماری از نگاهی ساختارگرایانه، مطالعه‌ی آن‌ها بر مبنای نظریاتی است که این مقوله را در ارتباط با ساختارهای زنده واکاوی کرده‌اند. این نظریات، از آن‌جا که مبتنی بر فرضِ اثرگذاریِ مثبتِ کیفیّت ذاتیِ ساختارهای زنده بر ادراک افراد شکل گرفته‌اند، بستر مناسبی برای این دست از مطالعات، نیز، فراهم می‌کنند. در این صورت، بررسی تاریخ بناهای معماری در چارچوب تطبیق‌پذیریِ ماهیّت آن‌ها با مفاهیمی چون جاودانگی، حیات‌بخشی و تأمین انتظارات انسان از معماری، ممکن می‌شود. هم‌چنین شرایط مناسبی برای سبک‌شناسی و بررسی سیر تحوّل سبک‌ها فارغ از همه عوامل مؤثر جزء کالبد و ساختار بنا فراهم می‌گردد. نظریه‌ی شاخصه‌های ساختارهای زنده توسّط سالینگروس (2006م.) در زمره‌ی این نظریات است؛ که بر مبنای مطالعات تطبیقی، قواعد ترمودینامیک حاکم بر ساختارهای طبیعی را به ساختارهای معماری تعمیم می‌دهد. براین ‌اساس هدف پژوهش حاضر، بررسی سیر تکوین سبک‌های معماری‌ِ ایرانی متکّی بر نظریه‌ی سالینگروس است تا بر مبنای آن سیر تاریخ تکوین آن را از این نقطه نظر میزان حیاتِ ابنیه ارائه کند. بدین منظور از میان بناهای شاخص معماری ایران، نمونه‌هایی که در لیست میراث جهانی یونسکو و میراث فرهنگی ایران ثبت شده‌ و مبتنی بر نظر هنرشناسان نماینده‌ای مناسب برای معماری ایران‌اند، گزینش شدند. بنابراین با رویکردی ساختارگرایانه و به روش مقایسه‌ی تطبیقی، این نمونه‌ها تحلیل شکلی و ساختاری شدند و بر مبنای داده‌ها به دست آمده، سیر تغییر و تکوین آن‌ها در زمان مشخّص گردید. بررسی این سیر نشان می‌دهد که سبک‌های معماری ایران در دوره‌های؛ سبک‌ خراسانی، اواسط سبک رازی و سبک تهرانی در دوره‌ی بعد از انقلاب اسلامی، از نظر ساختاری در میزان زندگی و سیر تکوین در قیاس با سیر تکاملیِ سایر سبک‌ها با افول همراه بوده‌اند. چنین به نظر می‌رسد که این افول، بیشتر به دلیل ساده‌گرایی در طرح ساختارهاست و میزان آن در قیاس با افول ایجاد شده در دوره‌‌ی معماری مدرن در سیر تکوین معماری کمتر است.