جمله و تقسیمات آن از دیدگاه ابن هشام و مخزومی

Abstract

یکی از موضوعات مهم نحوی که همواره مورد بحث و اختلاف نحویان قدیم و جدید بوده، بحث جمله و تقسیمات آن است. جمله از نظر ابن هشام به سه قسم؛ فعلیه، اسمیه و ظرفیه تقسیم می‌شود. جملة ظرفیه از نظر وی، جمله‌ای است که مسندِ آن ظرف یا جار و مجرور مقدّم و مسبوق به نفی و استفهام باشد مثل: «أعندک زید» یا «أفی الدار زید». اما مخزومی این تقسیم‌بندی را قبول ندارد و مثل سایر نحویان معتقد است جمله دو نوع است: اسمیه و فعلیه. او نوع سوم یعنی ظرفیه را به عنوان یکی از اقسام جمله نمی‌پذیرد و می‌گوید: ظرف اگر متکی بر ادات باشد، جملة‌ فعلیه و اگر متکی بر ادات نباشد، جملة‌ اسمیه است. نه این‌که قسم دیگری را به اقسام جمله بیفزاییم و ظرفیه بنامیم. او همچنین در مورد معیار تشخیص جملة فعلیه و اسمیه با ابن هشام در تعارض است. مخزومی جملة‌ «البدرُ طلع» را مثل جملة «طلع البدر» فعلیه می‌داند؛ زیرا مسندِ آن فعل است و جملة‌ «البدرُ طالعٌ» را اسمیه می‌داند؛ زیرا مسند آن اسم است.