تضاد طبقاتی و پیامدهای آن در مقامات بدیع‌الزمان همدانی

Abstract

مقامات بدیع‌الزمان همدانی معروف به «مقامات الکدیة» کتابی است که در قرن چهارم هجری به رشتة تحریر درآمده و از همان دوران تاکنون مورد توجه محققان بسیار واقع شده است. آنان مقامات را از ابعاد گوناگون بررسی کرده‌اند. ولی ویژگی ساختاری مقامات به گونه‌ای است که بیشتر اهتمام پژوهش‌گران را معطوف خود ساخته و سبب شده آنان کمتر به ابعاد معنایی این اثر توجه داشته باشند. به همین سبب، برخی از پژوهش‌گران معتقدند تمام هم و غم بدیع‌الزمان در گزینش و چینش الفاظ خلاصه شده، و معنا چندان از اهتمام او بهره نبرده است. افزون بر این شماری دیگر بر این باورند که مقامات آموزش بی‌پردة نیرنگ بازی به دیگران است و از همین رهگذر، ارزش اخلاقی آن را زیر سؤال برده‌اند. ولی به نظر می‌رسد مقامات، افزون بر ارزش ادبی از ارزش تاریخی و اجتماعی نیز برخوردار است. بدیع‌الزمان به همان اندازه که در گزینش واژگان خود وسواس به خرج داده و در عرصة واژه‌پردازی یکه‌تازی کرده، در اختیار موضوع نیز هوشیار بوده است. او از طریق انتخاب موضوع، دیوارهایی که پیرامون ادبیات کشیده شده و آن را در پاره‌ای از درون‌مایه‌های معین محصور کرده بود درهم شکست و به درون جامعه و زندگی تودة مردم نقب زد. در این مقاله کوشیده‌ایم میزان ارتباط میان مقامات بدیع‌الزمان و جامعه‌ای که در آن می‌زیسته است بررسی گردد تا ثابت شود ما با مطالعه مقامات نه تنها به آموخته های زبانی خود می افزاییم بلکه اطلاعاتی چند دربارة زندگی مردم در قرن چهارم نیز به دست می‌آوریم