واکاوی جنبه‌هایی از متالورژی باستانی دشت قزوین بر مبنای داده‌های فلزی مکشوفه از قبور عصر آهن‌II قبرستان سگزآباد

Abstract

متالورژی باستانی یکی از فرایندهای فرهنگی ا­ست که سـیر تحـول و پویایی آن در دشت قزوین از هزارۀ ششم پ.م با دستیابی به فنّاوری مس طبیعی چکش­کاری‌شده در تپه­زاغه آغاز شده، و با ذوب و ریخته­گری مس در تپه­قبرستان و آلیاژسازی و کشف آهن در تپه­ سگزآباد، تا نیمۀ هزارۀ اول پ.م تداوم‌ یافته است. پژوهش حاضر، گامی در جهت درک و تحلیل متالورژی باستانی دشت قزوین در عصر آهن­II است. در این راستا نمونه­های فلزی مکشوفه از قبور عصر آهن سگزآباد بر مبنای تحلیل­های متالورژیکی آنالیز و بررسی شدند؛ بدین منظور از روش ICP-MS برای شناسایی ترکیب شیمیایی و تحلیل منشأ نمونه­ها و همچنین از آزمون متالوگرافی و SEM-EDX برای شناسایی روش ساخت و آنالیز ریزساختاری آن‌ها استفاده شد. نتایج حاکی از کاربرد فلز پایه مسی با درصد بالای نیکل، کبالت، آهن و غیره است. این موضوع نشان از فرایندهای متالورژی کنترل نشده در ساخت نمونه­ها دارد که پس از شکل‌دهی اولیه، چکش­کاری سرد، گرم و تاب‌کاری شده­اند. همچنین مشابهت عناصر کمیاب (کم­مقدار) موجود در ساختار شیمیایی نمونه­ها نشان‌دهندۀ منشأ مشترک اکثر آن‌هاست. اما نکته قابل‌تأمل، به­کارگیری دو فنّاوری فلزکاری با سطح متالورژی و منشأ کامل متفاوت در اواخـر هـزارۀ دوم و اوایـل هـزارۀ اول پ.م (آهـن­II) در دشـت قـزوین است.