مدرنیته و صورت‌بندی گفتمانی سیاست فرهنگی: تحلیل گفتمان سیاست فرهنگی دولتی در ایران (1285 هـ. ش. تا به امروز)

Abstract

هدف این مقاله واکاوی گفتمان سیاست فرهنگی در ایران است. نقطۀ آغاز این امر، رویارویی ایرانیان با مدرنیته بود. رویارویی نظامی ایران با مدرنیته و پی‌بردن به عقب‌ماندگی‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در مقایسه با اروپا، گفتمان‌های متنوعی را در جهت پاسخگویی به سؤال «چرا عقب افتاده‌ایم؟» پدید آورد و تلاش‌هایی مبتنی بر دولت - ملت‌سازی برای تغییر در عقلانیت حکومتی و رسیدن به سامان سیاسی مدرن آغاز شد. جایگاه فرهنگ در این بازمهندسی روح جامعه بسیار اهمیت داشت. مشروطه، پهلوی و جمهوری اسلامی ایران به‌منزلۀ سه دولت (به معنای فوکویی) برجای‌مانده از میراث دولت - ملت‌سازی در ایران، سیاست‌های فرهنگی مشترک و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی متفاوتی را برای بازاندیشی در هویت ملی ایرانی به کار گرفته‌اند. هدف این مقاله، واکاوی این نظم گفتمانی با استفاده از روش تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه (1393) است؛ بنابراین، به کمک قوانین و اساس‌نامه‌های دولتی از زمان تأسیس مجلس شورای ملی (1285 هـ. ش.) تا به امروز، گفتمان ذکرشده تحلیل شد. نتایج مقاله نشان می‌دهند در هر سه دورۀ بررسی‌شده، دولت، محور و معنادهندۀ سیاست‌گذاری‌های فرهنگی بوده است. گفتمان سیاست فرهنگی دولتی در ایران در دولت مشروطیت مفصل‌بندی و در دولت پهلوی با تأکید بر سیاست فرهنگی نمایشی بازمفصل‌بندی شد. در دولت جمهوری اسلامی ایران نیز همین روند با تأکید بر مهندسی فرهنگی ادامه پیدا کرده است.