جامعه‌شناسی احساسات مذهبی در زندگی روزمره (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه تهران)

Abstract

پویائی زندگی دینی در جامعۀ ایرانی، توجه‌کردن به احساسات مذهبی را ضروری می‌کند. تاکنون در بحث‌های جامعه‌شناسی دین، به بعد احساسی آن توجه کافی نشده است. پژوهش حاضر که با استفاده از رویکرد کیفی و انجام مصاحبۀ عمیق با 12 نفر از دانشجویان عضو تشکل بسیج اسلامی و نهاد رهبری در دانشگاه تهران انجام شده است، با رویکردی جامعه‌شناختی به‌طور خاص احساسات دینی را در این گروه از دانشجویان تفسیر می‎‌کند. احساسات دینی با توجه به مفهوم رژیم احساسیِ برگرفته از کار ریس و وودهد (2010) بررسی می‌شوند که در آن روابط دیالکتیکی بین فرد، جامعه و نمادها اهمیت دارد. از ارتباط‌های دیالکتیکی میان این سه عنصر، در حالت داشتن یا نداشتن تعادل، در کل 12 فرایند شکل می‌گیرد. نتایج پژوهش نشان می‌دهند رژیم احساسی دانشجویان مطالعه‌شده، به‌سمت فرایندی تمایل دارد که در این پژوهش «سوژه‌سازی حاد» نامیده شده است؛ یعنی ممکن است یک نماد مذهبی همچون عاملی قدرتمند و نه پدیده‌ای ساختۀ دست بشر، در ذهن کنشگر نقش بندد و او را به واکنش شدید احساسی ترغیب کند. افراد شرکت‌کننده در این مطالعه، در رابطه با سه گونۀ متفاوت نمادهای دینی، یعنی نمادهای انسانی (جاندار)، غیرانسانی (بی‌جان) و نیمه‌انسانی (نیمه‌جاندار)، احساسات شدید دینی را تجربه می‌کنند. درانتها الگوی رژیم احساسی ذکرشده، نقد و بررسی می‌شود.